ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, τὸ τρίτο λουλούδι εἶνε ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ἔχουν γίνει θέμα ὁμιλιῶν. Ἐκ διαφόρων ἐπόψεων ἐξετάζουν τὸν βίον τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Ἄλλοι τοὺς παρουσιάζουν ὡς ῥήτορας. Καὶ εἶνε πράγματι ῥήτορες. Ἂν διαβάσῃς τὸ Χρυσόστομο, δὲν σοῦ κάνει καρδιὰ νὰ διαβάσῃς τὸν Δημοσθένη. Ἄλλοι τοὺς παρουσιάζουν ὡς φιλοσόφους. Καὶ εἶνε φιλόσοφοι. Ἂν διαβάσῃς τὸν Γρηγόριον τὸν Ναζιανζηνό, δὲν σοῦ κάνει καρδιὰ νὰ διαβάσῃς Πλάτωνα. Ἄλλοι τοὺς παρουσιάζουν ὡς κοινωνιολόγους, ἄλλοι ὡς προστάτας τῶν γραμμάτων καὶ ἐπιστημῶν. Ἄλλοι τοὺς παρουσιάζουν ὡς συνδυαστάς· ὅτι συνεδύασαν τὰ δύο μεγάλα ῥεύματα, τὸν χριστιανισμὸν καὶ τὸν ἑλληνισμόν, καὶ ἐδημιούργησαν τὴν ἑλληνοχριστιανικὴν ἀγωγὴν καὶ πολιτείαν. Καὶ ἄλλοι κατ᾿ ἄλλους τρόπους ἐξετάζουν τοὺς ἁγίους.
Ἀλλ᾿ ἐγὼ δὲν θὰ τοὺς πάρω τοὺς ἁγίους οὔτε ὡς ῥήτορας, οὔτε ὡς φιλοσόφους, οὔτε ὡς κοινωνιολόγους, οὔτε ὡς συνδυαστὰς τῶν δύο ῥευμάτων τοῦ ἑλληνισμοῦ καὶ τοῦ χριστιανισμοῦ, ἀλλὰ θὰ τοὺς πάρω ὡς ἀγωνιστάς. Διότι πιστεύω ὅτι ἡ ζωὴ αὐτή, ἡ ζωὴ ἡ χριστιανική, δὲν εἶνε ἁπλῶς ῥητορεία, δὲν εἶνε φιλολογία, δὲν εἶνε λογοτεχνία, δὲν εἶνε κοινωνιολογία, δὲν εἶνε ἀνάκλιντρα φιλοσοφικά, ἀλλὰ ἡ ζωὴ αὐτὴ εἶνε ἀγών, μάχη καὶ πόλεμος. Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ὑπῆρξαν ἀγωνισταί, πρότυπα ἀγωνιστῶν.
Ἀλλ᾿ ἐγὼ δὲν θὰ τοὺς πάρω τοὺς ἁγίους οὔτε ὡς ῥήτορας, οὔτε ὡς φιλοσόφους, οὔτε ὡς κοινωνιολόγους, οὔτε ὡς συνδυαστὰς τῶν δύο ῥευμάτων τοῦ ἑλληνισμοῦ καὶ τοῦ χριστιανισμοῦ, ἀλλὰ θὰ τοὺς πάρω ὡς ἀγωνιστάς. Διότι πιστεύω ὅτι ἡ ζωὴ αὐτή, ἡ ζωὴ ἡ χριστιανική, δὲν εἶνε ἁπλῶς ῥητορεία, δὲν εἶνε φιλολογία, δὲν εἶνε λογοτεχνία, δὲν εἶνε κοινωνιολογία, δὲν εἶνε ἀνάκλιντρα φιλοσοφικά, ἀλλὰ ἡ ζωὴ αὐτὴ εἶνε ἀγών, μάχη καὶ πόλεμος. Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ὑπῆρξαν ἀγωνισταί, πρότυπα ἀγωνιστῶν.
* * *
Ἐπικρατεῖ μιὰ ἰδέα, ὅτι ἡ ἐποχὴ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ἦταν μιὰ χρυσῆ ἐποχή· ἐπικρατεῖ μιὰ ἰδέα, ὅτι ὅπως ἦταν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ἦταν καὶ ὅλοι οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι τῆς ἐποχῆς. Λάθος. Καὶ ἡ ἐποχὴ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ἦταν μιὰ κοινωνία ποὺ παρουσίαζε ἐλαττώματα, κακίες, πάθη, ἐγκλήματα, σκάνδαλα, πλάνας, αἱρέσεις φοβεράς. Μέσα σ᾿ αὐτὴν τὴν ἐποχὴν ἔζησαν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι. Δὲν παρεσύρθησαν ἀπὸ τὰ ῥεύματα τῆς ἐποχῆς. Ἐδῶ εἶνε τὸ μεγαλεῖον τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Δὲν παρεσύρθησαν ἀπὸ τὰ σύγχρονα ῥεύματα. Ἀλλὰ ἀντεστάθησαν ἐναντίον τοῦ ῥεύματος τῆς ἐποχῆς των. Ἐπολέμησαν ἀνδρείως καὶ γενναίως, καὶ εἶνε πλέον τὰ πρότυπα τῶν ἀγωνιστῶν τῆς χριστιανικῆς παρατάξεως.
Ἀπὸ τὴν ζωὴν τῶν ἁγίων αὐτῶν ἀγωνιστῶν θὰ κάνω μία ἀνθολογία. Θὰ παρουσιάσω μερικὰ στιγμιότυπα τῆς ἁγίας των ζωῆς ὡς ἀγωνιστῶν, ὡς τιμίων στρατιωτῶν τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ μας, τὰ ὁποῖα θὰ προβάλω ἐνώπιόν σας ὡς παραδείγματα, διὰ νὰ μιμηθοῦμε καὶ ἡμεῖς ἀναλόγως τὴν ζωὴν τῶν τριῶν τούτων ἀγωνιστῶν.
Ἀπὸ τὴν ζωὴν τῶν ἁγίων αὐτῶν ἀγωνιστῶν θὰ κάνω μία ἀνθολογία. Θὰ παρουσιάσω μερικὰ στιγμιότυπα τῆς ἁγίας των ζωῆς ὡς ἀγωνιστῶν, ὡς τιμίων στρατιωτῶν τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ μας, τὰ ὁποῖα θὰ προβάλω ἐνώπιόν σας ὡς παραδείγματα, διὰ νὰ μιμηθοῦμε καὶ ἡμεῖς ἀναλόγως τὴν ζωὴν τῶν τριῶν τούτων ἀγωνιστῶν.
1. ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
Δάκρυα μᾶς ἔρχονται στὰ μάτια ἂν σκεφτοῦμε, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Μέγας Βασίλειος. Καὶ μόνον ἡ πατρίδα του μᾶς φέρει τὸ δάκρυ. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἐγεννήθη στὴν Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας.
Καισάρεια! Πόλις ἑλληνική. Ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα κέντρα τοῦ ἑλληνισμοῦ. Πόλις τῶν μαρτύρων καὶ τῶν ἡρώων. Ὅσοι στρατιῶται μας αἰχμάλωτοι τοῦ μεγάλου θηρίου, ἐπῆγαν ἐκεῖ, ἐδάκρυσαν ὅταν εἶδαν ἐκεῖ τὰ βουνὰ τῆς Καισαρείας τρυπημένα· σπήλαια, καὶ χιλιάδες ἀσκηταὶ ἀσκήτευαν εἰς τὰ πέριξ βουνὰ τῆς Καισαρείας. Μέχρι τὸ 1923 ἦταν ἑλληνικὴ ἡ πόλις.
Ἐκεῖ ἦταν ὁ λόφος ποὺ ἔκτισε τὴν περίφημο Βασιλειάδα του, τὸ φιλανθρωπικὸν συγκρότημα, ὁ ἅγιος Βασίλειος. Ἐκεῖ αἱ σχολαὶ, ἐκεῖ τὰ μοναστήρια, ἐκεῖ τὰ ἐκπαιδευτήρια, ἐκεῖ οἱ σύλλογοι, ἐκεῖ ἐκκλησιές. Τώρα; Βρωμερὰ πόδια πατοῦν τὰ ἅγια αὐτὰ ἐδάφη. Τζαμιὰ καὶ «Ἀλλὰχ» ἀκούονται ἐπάνω ἀπὸ τοὺς μιναρέδες τῆς Καισαρείας. Καισάρεια γιὰ μᾶς σήμερα; Μιὰ ἀνάμνησις. Τί ἔμεινε; Μερικὰ καντήλια, μερικὲς εἰκόνες, μερικὰ εὐαγγέλια καλλιτεχνικὰ πού εἶνε στὸ Ἐθνικὸ Μουσεῖο, κ᾿ ἕνα μικρὸ χωριουδάκι ἔξω ἀπὸ τὴν Κοζάνη μὲ διακόσα σπίτια διαλαλεῖ τὴν ποτὲ δόξαν τῆς Καισαρείας.
Μᾶς ἐτιμώρησε ὁ Θεός. Γιατὶ ὅταν πατήσαμε στὴ Σμύρνη πέρα, ἐμολύναμε τὰ φαράγγια τῆς Μικρᾶς Ἀσίας μὲ τὶς φρικτὲς βλασφημίες, ποὺ καὶ οἱ Τοῦρκοι ἔφριττον. Δὲν μᾶς ἐνίκησαν οἱ Τοῦρκοι· μᾶς ἐσάρωσε ἡ ἁμαρτία, ἡ ἀνομία καὶ ἡ διαίρεσις. Καὶ τώρα κλαίομεν ὡς «ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος» (Ψαλμ. 136,1).
Στὴν Καισάρεια λοιπὸν ἐγεννήθη ὁ Βασίλειος. Ἦτο εὐφυέστατος, καὶ οἱ γονεῖς του τὸν ἐβοήθησαν νὰ μάθῃ γράμματα. Εἶχε πολλοὺς δασκάλους. Σὲ κάποια ἐπιστολὴ τοὺς ἀναφέρει ὅλους καὶ τοὺς εὐγνωμονεῖ· καὶ αὐτὸν ποὺ τὸν ἐδίδαξε τὴ γραμματική, καὶ αὐτὸν ποὺ τὸν ἐδίδαξε τὸ συντακτικό, καὶ αὐτὸν ποὺ τὸν ἐδίδαξε τὴ ῥητορική, τὴ γεωμετρία, τὴν ἰατρική… Ἀλλά ἕνας ὅμως ἦτο ὁ σπουδαιότερος ἀπὸ ὅλους τοὺς δασκάλους καὶ καθηγητάς, ὁ ὁποῖος ἐπέδρασε τεραστίως ἐπάνω στὴν ψυχὴ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ ἐζύμωσε τὸ ζυμάρι αὐτό, καὶ τὸν ὁποῖον δὲν ἐλησμόνησε ποτέ μέχρις ὅτου ἐξέπνευσε· ἦταν ἡ γιαγιά του ἡ ἀγράμματος. Τὸ ὄνομά της Μακρίνα. Ἦταν κόρη μάρτυρος καὶ μαθήτρια Γρηγορίου τοῦ Θαυματουργοῦ. Τὴν πίστι μου, λέγει, τὴν ἐδιδάχθηκα ἀπὸ τὴν Μακρίνα τὴ γιαγιά μου, ποὺ μὲ κρατοῦσε στὰ γόνατά της καὶ ἔπαιρνε τὰ δάχτυλά μου καὶ μὲ μάθαινε νὰ κάνω τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ. Μεγάλη ἡ ἀποστολὴ τῆς γιαγιᾶς μέσα στὴν οἰκογένεια. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος θαυμάζει τὴ γιαγιὰ τοῦ Τιμοθέου· «Τιμόθεε παιδί μου, θαυμάζω τὴν «ἀνυπόκριτη πίστι» σου, τὴν πίστι σου τὴν ἁγνή, τὴν φλογερή, ἡ ὁποία ἐρρίζωσε πρῶτα στὴν καρδιὰ τῆς γιαγιᾶς σου, «ἐνῴκησε πρῶτον ἐν τῇ μάμμῃ σου Λωΐδι καὶ τῇ μητρί σου Εὐνίκῃ» (Β΄ Τιμ. 1,5).
Μέσα σὲ τέτοιο χριστιανικὸ σπίτι ἀνετράφη ὁ μικρὸς Βασίλειος. Ἔκανε ῥίζες. Μεγάλο πρᾶγμα οἱ ῥίζες! Ἔπιασε τὸ δέντρο ῥίζες; μὴ τὸ φοβᾶσαι· ἔχει τὸ σπίτι θεμέλια; μὴ τὸ φοβᾶσαι. Καὶ τὸ παιδὶ ποὺ ἔχει ῥίζες, δὲν πά᾿ νὰ ᾿ρθοῦν ὅλοι οἱ διάβολοι; δὲν τὸ ξερριζώνεις αὐτὸ ποὺ ἐφύτευσε μέσ᾿ στὴν καρδιὰ ἡ γιαγιά. Τέτοια θεμέλια εἶχε.
Ὅταν ἔγινε εκοσι ἐτῶν ἔφυγε ἀπὸ τὴν Καισάρεια καὶ πῆγε στὴν Ἀθήνα. Ἀθήνα…· καταστροφὴ τῆς νεότητος! Μόνο μιὰ μικρὰ κοινότης Χριστιανῶν ὑπῆρχε στὴν Ἀθήνα. Λέγει ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ὁ φίλος του· «Αἱ Ἀθῆναι ἦσαν διὰ τοὺς ἄλλους βλαβεραί, καταστρεπτικαί, ἀλλὰ γιὰ μένα ἦσαν χρυσαῖ. Χρυσαῖ, γιατὶ δὲν βρῆκα κανένα θησαυρό, καμμιὰ φλέβα χρυσοῦ· ἀλλὰ γιατὶ βρῆκα κάτι ἀνώτερο ἀπὸ χρυσό. Βρῆκα φίλον ἀνεκτίμητον. Βρῆκα τὸν Βασίλειον».
Ἀλλὰ Καὶ πράγματι δὲν ὑπάρχει ἀντάλλαγμα στὴ γῆ ἀπὸ φίλον πιστόν. Φίλος κραταιὰ ἀσπίς, φίλος πύργος ἀκαθαίρετος. Τέτοιον φίλον ἀπέκτησε μέσα στὴν Ἀθήνα. Καὶ συνδεθήκανε καὶ οἱ δύο, ὁ Βασίλειος καὶ ὁ Γρηγόριος, μὲ ἄρρηκτον φιλίαν. Καὶ ἡ φιλία αὐτὴ ἦταν ἐκείνη ποὺ τοὺς προφύλαξε ἀπὸ τὴν διαφθορὰν τῆς πόλεως. «Πῶς νὰ ξεχάσω», λέγει σὲ μιὰ ἐπιστολὴ ὁ Γρηγόριος, «πῶς νὰ ξεχάσω τὶς ὄμορφες ἡμέρες ποὺ ζήσαμε μέσα στὴν Ἀθήνα οἱ δύο φίλοι;». Στὴν Ἀθήνα εἶχαν μαζευτῆ ὅλα τὰ πλουσιόπαιδα ἀπ᾿ ὅλη τὴν Ἀνατολή, ὅλα τὰ πλούσια παιδιὰ στρατηγῶν, πατρικίων, ὑπάτων κ.λπ.. Ἐρχόταν στὴν Ἀθήνα, καὶ τοὺς στέλνανε οἱ γονεῖς τὸ χρυσὸ μὲ τὸ καντάρι, καὶ τὸ ξωδεύανε δεξιὰ καὶ ἀριστερά. Καὶ εἶχαν μαζευτῆ εκει ὅλα τὰ διεφθαρμένα γύναια. Ἀλλὰ ἐκεῖνοι ποὺ μείνανε κρίνα ἐν μέσῳ ἀκανθῶν ἦταν αὐτοὶ οἱ δύο. Ὅλοι τοὺς ἐθαύμαζαν. Ἄλλος καυχόταν γιατὶ ἔχει πατέρα στρατηγό, ἄλλος γιατὶ ἔχει πατέρα ὕπατο, ἄλλος γιατὶ ἔχει πατέρα πλούσιο. «Ὁ καθένας καυχόταν γιὰ τοὺς γονεῖς του, γιὰ τὴ δόξα του. Ἡμεῖς ὅμως οἱ δύο εχαμε καύχημα ἕνα καὶ μόνο· τὸ ὅτι ἐγεννήθημεν Χριστιανοί». Ἦταν ὑποδείγματα κι ὅλοι τοὺς θαύμαζαν. Ἔμψυχα ἀγάλματα ἀρετῆς ἐν μέσῳ τῆς διαφθορᾶς τῆς πόλεως ἐκείνης. Πολλοὺς δρόμους εἶχε ἡ Ἀθήνα, αὐτοὶ ὅμως δύο δρόμους ἤξεραν· ἕναν ποὺ πήγαινε στὸ σχολεῖο, καὶ τὸν ἄλλο ποὺ πήγαινε στὴν ἐκκλησία. Μέσα λοιπὸν στὴν Ἀθήνα ἔμειναν ἀκέραιοι καὶ ἀμόλυντοι.
Ἀπὸ τὴν Ἀθήνα ὁ Βασίλειος πῆγε στὴν Καισάρεια. Ὅταν πῆγε στὴν Καισάρεια ἐπεκράτει ὁ ἀρειανισμός ―ἀρειανὸς ἦταν καὶ διος ὁ αὐτοκράτωρ―, ἡ φοβερὰ αὐτὴ αἵρεσις ποὺ κατεβίβαζε τὸ Χριστὸ ἀπὸ τὰ ἄστρα καὶ τὸν ἔρριπτε κάτω στὴ γῆ καὶ τὸν ἔκανε ἕνα κοινὸ ἄνθρωπο. Τότε ὁ αὐτοκράτωρ ἐκάλεσε τὸν Μόδεστον καὶ τοῦ λέγει· Θὰ πᾷς στὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ θὰ κάνῃς ὅλους τοὺς ἐπισκόπους κι ὅλη τὴ Μικρὰ Ἀσία νὰ γονατίσῃ στὴν αἵρεσι καὶ νὰ ὑπογράψουν ὅλοι. Πῆρε τὸ χαρτὶ ὁ Μόδεστος κι ἄρχισε νὰ περιοδεύῃ τὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ νὰ πηγαίνῃ εἰς διαφόρους πόλεις καὶ νὰ ὑποχρεώνῃ μὲ ἀπειλὰς νὰ ὑπογράψουν τὴ δήλωσι, ὅτι εἶνε ἀρειανοί. Ὅλοι ὑπέγραφαν. Ἔφθασε στὴν Καισάρεια. Πῆγε στὸ σπίτι τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. ―Τί ζητεῖς; ―Μιὰ ὑπογραφή. ―Δὲν γίνεται. Ὁ ἐμὸς βασιλεὺς μοῦ τὸ ἀπαγορεύει νὰ βάλω μιὰ τέτοια ὑπογραφή. ―Δὲν φοβᾶσαι τὸν αὐτοκράτορα; ―Τί θὰ μοῦ κάνῃ; ―Θὰ σοῦ δημεύσῃ τὴν περιουσία, ἢ ἐξορία, ἢ θάνατο! Ἐμειδίασε ὁ Μέγας Βασίλειος. ―Ἔχεις τίποτε ἄλλο χειρότερο; Δήμευσι περιουσίας; Ἕνα ῥάσο καὶ λίγα βιβλία. Ἐξορία; «Τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς» (Ψαλμ. 23,1)· ὅπου νὰ πάω, ἐξόριστος εἶμαι. Θάνατος; Γιὰ μένα ὁ θάνατος εἶνε εὐεργεσία, χαρὰ καὶ ἀγαλλίασις. Ἄκουε ὁ Μόδεστος καὶ παραξενεύετο. ―Ἂν μοῦ ζητοῦσες, λέγει [ὁ Βασίλειος\, ὑλικὰ πράγματα, θὰ σοῦ τά ᾿δινα. Ἀλλὰ ὑπογραφὴ ὄχι. Δὲν ὑποχωρῶ…
Αὐτὴ ἦταν ἡ ἀντίστασις τὴν ὁποία ἔφερε ὁ Μέγας Βασίλειος· καὶ μέσα στὴν Ἀθήνα ὅταν ἦταν φοιτητής, καὶ στὴν Καισάρεια, καὶ μπροστὰ στὸν Μόδεστο καὶ στὸν αὐτοκράτορα. Κι ἄλλα σημεῖα ἀντιστάσεως ἔχει. Ἀλλὰ ἂς ἀφήσωμεν τὸν Μέγαν Βασίλειον κι ἂς δοῦμε τὸ πνεῦμα τῆς ἀντιστάσεως ποὺ διέκρινε τὸν Γρηγόριον τὸν Θεολόγο, τὸν φίλον του.
Καισάρεια! Πόλις ἑλληνική. Ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα κέντρα τοῦ ἑλληνισμοῦ. Πόλις τῶν μαρτύρων καὶ τῶν ἡρώων. Ὅσοι στρατιῶται μας αἰχμάλωτοι τοῦ μεγάλου θηρίου, ἐπῆγαν ἐκεῖ, ἐδάκρυσαν ὅταν εἶδαν ἐκεῖ τὰ βουνὰ τῆς Καισαρείας τρυπημένα· σπήλαια, καὶ χιλιάδες ἀσκηταὶ ἀσκήτευαν εἰς τὰ πέριξ βουνὰ τῆς Καισαρείας. Μέχρι τὸ 1923 ἦταν ἑλληνικὴ ἡ πόλις.
Ἐκεῖ ἦταν ὁ λόφος ποὺ ἔκτισε τὴν περίφημο Βασιλειάδα του, τὸ φιλανθρωπικὸν συγκρότημα, ὁ ἅγιος Βασίλειος. Ἐκεῖ αἱ σχολαὶ, ἐκεῖ τὰ μοναστήρια, ἐκεῖ τὰ ἐκπαιδευτήρια, ἐκεῖ οἱ σύλλογοι, ἐκεῖ ἐκκλησιές. Τώρα; Βρωμερὰ πόδια πατοῦν τὰ ἅγια αὐτὰ ἐδάφη. Τζαμιὰ καὶ «Ἀλλὰχ» ἀκούονται ἐπάνω ἀπὸ τοὺς μιναρέδες τῆς Καισαρείας. Καισάρεια γιὰ μᾶς σήμερα; Μιὰ ἀνάμνησις. Τί ἔμεινε; Μερικὰ καντήλια, μερικὲς εἰκόνες, μερικὰ εὐαγγέλια καλλιτεχνικὰ πού εἶνε στὸ Ἐθνικὸ Μουσεῖο, κ᾿ ἕνα μικρὸ χωριουδάκι ἔξω ἀπὸ τὴν Κοζάνη μὲ διακόσα σπίτια διαλαλεῖ τὴν ποτὲ δόξαν τῆς Καισαρείας.
Μᾶς ἐτιμώρησε ὁ Θεός. Γιατὶ ὅταν πατήσαμε στὴ Σμύρνη πέρα, ἐμολύναμε τὰ φαράγγια τῆς Μικρᾶς Ἀσίας μὲ τὶς φρικτὲς βλασφημίες, ποὺ καὶ οἱ Τοῦρκοι ἔφριττον. Δὲν μᾶς ἐνίκησαν οἱ Τοῦρκοι· μᾶς ἐσάρωσε ἡ ἁμαρτία, ἡ ἀνομία καὶ ἡ διαίρεσις. Καὶ τώρα κλαίομεν ὡς «ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος» (Ψαλμ. 136,1).
Στὴν Καισάρεια λοιπὸν ἐγεννήθη ὁ Βασίλειος. Ἦτο εὐφυέστατος, καὶ οἱ γονεῖς του τὸν ἐβοήθησαν νὰ μάθῃ γράμματα. Εἶχε πολλοὺς δασκάλους. Σὲ κάποια ἐπιστολὴ τοὺς ἀναφέρει ὅλους καὶ τοὺς εὐγνωμονεῖ· καὶ αὐτὸν ποὺ τὸν ἐδίδαξε τὴ γραμματική, καὶ αὐτὸν ποὺ τὸν ἐδίδαξε τὸ συντακτικό, καὶ αὐτὸν ποὺ τὸν ἐδίδαξε τὴ ῥητορική, τὴ γεωμετρία, τὴν ἰατρική… Ἀλλά ἕνας ὅμως ἦτο ὁ σπουδαιότερος ἀπὸ ὅλους τοὺς δασκάλους καὶ καθηγητάς, ὁ ὁποῖος ἐπέδρασε τεραστίως ἐπάνω στὴν ψυχὴ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ ἐζύμωσε τὸ ζυμάρι αὐτό, καὶ τὸν ὁποῖον δὲν ἐλησμόνησε ποτέ μέχρις ὅτου ἐξέπνευσε· ἦταν ἡ γιαγιά του ἡ ἀγράμματος. Τὸ ὄνομά της Μακρίνα. Ἦταν κόρη μάρτυρος καὶ μαθήτρια Γρηγορίου τοῦ Θαυματουργοῦ. Τὴν πίστι μου, λέγει, τὴν ἐδιδάχθηκα ἀπὸ τὴν Μακρίνα τὴ γιαγιά μου, ποὺ μὲ κρατοῦσε στὰ γόνατά της καὶ ἔπαιρνε τὰ δάχτυλά μου καὶ μὲ μάθαινε νὰ κάνω τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ. Μεγάλη ἡ ἀποστολὴ τῆς γιαγιᾶς μέσα στὴν οἰκογένεια. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος θαυμάζει τὴ γιαγιὰ τοῦ Τιμοθέου· «Τιμόθεε παιδί μου, θαυμάζω τὴν «ἀνυπόκριτη πίστι» σου, τὴν πίστι σου τὴν ἁγνή, τὴν φλογερή, ἡ ὁποία ἐρρίζωσε πρῶτα στὴν καρδιὰ τῆς γιαγιᾶς σου, «ἐνῴκησε πρῶτον ἐν τῇ μάμμῃ σου Λωΐδι καὶ τῇ μητρί σου Εὐνίκῃ» (Β΄ Τιμ. 1,5).
Μέσα σὲ τέτοιο χριστιανικὸ σπίτι ἀνετράφη ὁ μικρὸς Βασίλειος. Ἔκανε ῥίζες. Μεγάλο πρᾶγμα οἱ ῥίζες! Ἔπιασε τὸ δέντρο ῥίζες; μὴ τὸ φοβᾶσαι· ἔχει τὸ σπίτι θεμέλια; μὴ τὸ φοβᾶσαι. Καὶ τὸ παιδὶ ποὺ ἔχει ῥίζες, δὲν πά᾿ νὰ ᾿ρθοῦν ὅλοι οἱ διάβολοι; δὲν τὸ ξερριζώνεις αὐτὸ ποὺ ἐφύτευσε μέσ᾿ στὴν καρδιὰ ἡ γιαγιά. Τέτοια θεμέλια εἶχε.
Ὅταν ἔγινε εκοσι ἐτῶν ἔφυγε ἀπὸ τὴν Καισάρεια καὶ πῆγε στὴν Ἀθήνα. Ἀθήνα…· καταστροφὴ τῆς νεότητος! Μόνο μιὰ μικρὰ κοινότης Χριστιανῶν ὑπῆρχε στὴν Ἀθήνα. Λέγει ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ὁ φίλος του· «Αἱ Ἀθῆναι ἦσαν διὰ τοὺς ἄλλους βλαβεραί, καταστρεπτικαί, ἀλλὰ γιὰ μένα ἦσαν χρυσαῖ. Χρυσαῖ, γιατὶ δὲν βρῆκα κανένα θησαυρό, καμμιὰ φλέβα χρυσοῦ· ἀλλὰ γιατὶ βρῆκα κάτι ἀνώτερο ἀπὸ χρυσό. Βρῆκα φίλον ἀνεκτίμητον. Βρῆκα τὸν Βασίλειον».
Ἀλλὰ Καὶ πράγματι δὲν ὑπάρχει ἀντάλλαγμα στὴ γῆ ἀπὸ φίλον πιστόν. Φίλος κραταιὰ ἀσπίς, φίλος πύργος ἀκαθαίρετος. Τέτοιον φίλον ἀπέκτησε μέσα στὴν Ἀθήνα. Καὶ συνδεθήκανε καὶ οἱ δύο, ὁ Βασίλειος καὶ ὁ Γρηγόριος, μὲ ἄρρηκτον φιλίαν. Καὶ ἡ φιλία αὐτὴ ἦταν ἐκείνη ποὺ τοὺς προφύλαξε ἀπὸ τὴν διαφθορὰν τῆς πόλεως. «Πῶς νὰ ξεχάσω», λέγει σὲ μιὰ ἐπιστολὴ ὁ Γρηγόριος, «πῶς νὰ ξεχάσω τὶς ὄμορφες ἡμέρες ποὺ ζήσαμε μέσα στὴν Ἀθήνα οἱ δύο φίλοι;». Στὴν Ἀθήνα εἶχαν μαζευτῆ ὅλα τὰ πλουσιόπαιδα ἀπ᾿ ὅλη τὴν Ἀνατολή, ὅλα τὰ πλούσια παιδιὰ στρατηγῶν, πατρικίων, ὑπάτων κ.λπ.. Ἐρχόταν στὴν Ἀθήνα, καὶ τοὺς στέλνανε οἱ γονεῖς τὸ χρυσὸ μὲ τὸ καντάρι, καὶ τὸ ξωδεύανε δεξιὰ καὶ ἀριστερά. Καὶ εἶχαν μαζευτῆ εκει ὅλα τὰ διεφθαρμένα γύναια. Ἀλλὰ ἐκεῖνοι ποὺ μείνανε κρίνα ἐν μέσῳ ἀκανθῶν ἦταν αὐτοὶ οἱ δύο. Ὅλοι τοὺς ἐθαύμαζαν. Ἄλλος καυχόταν γιατὶ ἔχει πατέρα στρατηγό, ἄλλος γιατὶ ἔχει πατέρα ὕπατο, ἄλλος γιατὶ ἔχει πατέρα πλούσιο. «Ὁ καθένας καυχόταν γιὰ τοὺς γονεῖς του, γιὰ τὴ δόξα του. Ἡμεῖς ὅμως οἱ δύο εχαμε καύχημα ἕνα καὶ μόνο· τὸ ὅτι ἐγεννήθημεν Χριστιανοί». Ἦταν ὑποδείγματα κι ὅλοι τοὺς θαύμαζαν. Ἔμψυχα ἀγάλματα ἀρετῆς ἐν μέσῳ τῆς διαφθορᾶς τῆς πόλεως ἐκείνης. Πολλοὺς δρόμους εἶχε ἡ Ἀθήνα, αὐτοὶ ὅμως δύο δρόμους ἤξεραν· ἕναν ποὺ πήγαινε στὸ σχολεῖο, καὶ τὸν ἄλλο ποὺ πήγαινε στὴν ἐκκλησία. Μέσα λοιπὸν στὴν Ἀθήνα ἔμειναν ἀκέραιοι καὶ ἀμόλυντοι.
Ἀπὸ τὴν Ἀθήνα ὁ Βασίλειος πῆγε στὴν Καισάρεια. Ὅταν πῆγε στὴν Καισάρεια ἐπεκράτει ὁ ἀρειανισμός ―ἀρειανὸς ἦταν καὶ διος ὁ αὐτοκράτωρ―, ἡ φοβερὰ αὐτὴ αἵρεσις ποὺ κατεβίβαζε τὸ Χριστὸ ἀπὸ τὰ ἄστρα καὶ τὸν ἔρριπτε κάτω στὴ γῆ καὶ τὸν ἔκανε ἕνα κοινὸ ἄνθρωπο. Τότε ὁ αὐτοκράτωρ ἐκάλεσε τὸν Μόδεστον καὶ τοῦ λέγει· Θὰ πᾷς στὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ θὰ κάνῃς ὅλους τοὺς ἐπισκόπους κι ὅλη τὴ Μικρὰ Ἀσία νὰ γονατίσῃ στὴν αἵρεσι καὶ νὰ ὑπογράψουν ὅλοι. Πῆρε τὸ χαρτὶ ὁ Μόδεστος κι ἄρχισε νὰ περιοδεύῃ τὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ νὰ πηγαίνῃ εἰς διαφόρους πόλεις καὶ νὰ ὑποχρεώνῃ μὲ ἀπειλὰς νὰ ὑπογράψουν τὴ δήλωσι, ὅτι εἶνε ἀρειανοί. Ὅλοι ὑπέγραφαν. Ἔφθασε στὴν Καισάρεια. Πῆγε στὸ σπίτι τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. ―Τί ζητεῖς; ―Μιὰ ὑπογραφή. ―Δὲν γίνεται. Ὁ ἐμὸς βασιλεὺς μοῦ τὸ ἀπαγορεύει νὰ βάλω μιὰ τέτοια ὑπογραφή. ―Δὲν φοβᾶσαι τὸν αὐτοκράτορα; ―Τί θὰ μοῦ κάνῃ; ―Θὰ σοῦ δημεύσῃ τὴν περιουσία, ἢ ἐξορία, ἢ θάνατο! Ἐμειδίασε ὁ Μέγας Βασίλειος. ―Ἔχεις τίποτε ἄλλο χειρότερο; Δήμευσι περιουσίας; Ἕνα ῥάσο καὶ λίγα βιβλία. Ἐξορία; «Τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς» (Ψαλμ. 23,1)· ὅπου νὰ πάω, ἐξόριστος εἶμαι. Θάνατος; Γιὰ μένα ὁ θάνατος εἶνε εὐεργεσία, χαρὰ καὶ ἀγαλλίασις. Ἄκουε ὁ Μόδεστος καὶ παραξενεύετο. ―Ἂν μοῦ ζητοῦσες, λέγει [ὁ Βασίλειος\, ὑλικὰ πράγματα, θὰ σοῦ τά ᾿δινα. Ἀλλὰ ὑπογραφὴ ὄχι. Δὲν ὑποχωρῶ…
Αὐτὴ ἦταν ἡ ἀντίστασις τὴν ὁποία ἔφερε ὁ Μέγας Βασίλειος· καὶ μέσα στὴν Ἀθήνα ὅταν ἦταν φοιτητής, καὶ στὴν Καισάρεια, καὶ μπροστὰ στὸν Μόδεστο καὶ στὸν αὐτοκράτορα. Κι ἄλλα σημεῖα ἀντιστάσεως ἔχει. Ἀλλὰ ἂς ἀφήσωμεν τὸν Μέγαν Βασίλειον κι ἂς δοῦμε τὸ πνεῦμα τῆς ἀντιστάσεως ποὺ διέκρινε τὸν Γρηγόριον τὸν Θεολόγο, τὸν φίλον του.
2. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ
Πρῶτα – πρῶτα τὸ πνεῦμα τῆς ἀντιστάσεως τὸ βλέπουμε μέσα στὴν Ἀθήνα. Δὲν ἐπηρεάσθη ἀπὸ τὰ κακὰ παραδείγματα. Δίπλα του, μέσα στὸ σχολεῖο ποὺ ἐσπούδαζε, εἶχε τὸν Ἰουλιανὸν τὸν Παραβάτην. Καὶ ὅμως ἀπὸ τὸ παράδειγμα τοῦ Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτου δὲν ἐπηρεάσθη ὁ Γρηγόριος, ἀλλὰ ἐπολέμησε ἐναντίον τῶν ἰδεῶν καὶ τῶν σκέψεων καὶ τῶν ἐπιθυμιῶν τοῦ Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτου.
Κατόπιν πῆγε στὸ χωριό του Ἀριανζό, ἔγινε πρεσβύτερος. Ὡς πρεσβύτερος ἐκλήθη στὴν Κωνσταντινούπολι, ὅπου ἐπεκράτει ὁ ἀρειανισμός. Οἱ ἀρειανοὶ οἱ αἱρετικοὶ πήρανε ὅλες τὶς ἐκκλησίες καὶ ἀφήσανε μόνο μιὰ ἐκκλησία, μικρὴ πολλὴ μικρή, στὴν ἄκρη τῆς πόλεως· ἦταν ὁ ναὸς τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας. Ἐκεῖ ἐξεφώνησε τοὺς περιφήμους λόγους του περὶ ἁγίας Τριάδος. Ἀπὸ ἐκεῖ πῆρε τὸ ὄνομα Θεολόγος.
Κατ᾿ ἀρχὰς δὲν τοῦ ᾿διναν σημασία, ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ σείῃ μὲ τὰ κηρύγματα ὁλόκληρον τὴν πόλιν. Οἱ ἀρειανοὶ ἐφρύαξαν· ἐλύσσαξαν, ἐλύσσαξαν ἐναντίον του. Μιὰ μέρα, τὸ Πάσχα, μπήκανε μὲ ῥόπαλα, μὲ ξύλα καὶ λιθάρια κι ἄρχισαν νὰ λιθοβολοῦν τὸ ἐκκλησίασμα· καὶ τραυμάτισαν θανάσιμα τὸν Γρηγόριον. Σχεδὸν ἡμιθανὴς ἐξῆλθε ἀπὸ τὸ δρᾶμα αὐτὸ τῆς νυκτὸς τοῦ Πάσχα, ἀγωνιζόμενος γιὰ τὴν ὀρθόδοξον πίστιν.
Ἠγωνίσθη ἐναντίον τοῦ Ἰουλιανοῦ. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τῶν ἀρειανῶν, ἠγωνίσθη ἐναντίον τῶν αἱρέσεων τῆς ἐποχῆς του.
Ἀλλὰ ἂς ἔλθουμε στὸ Χρυσόστομο.
Κατόπιν πῆγε στὸ χωριό του Ἀριανζό, ἔγινε πρεσβύτερος. Ὡς πρεσβύτερος ἐκλήθη στὴν Κωνσταντινούπολι, ὅπου ἐπεκράτει ὁ ἀρειανισμός. Οἱ ἀρειανοὶ οἱ αἱρετικοὶ πήρανε ὅλες τὶς ἐκκλησίες καὶ ἀφήσανε μόνο μιὰ ἐκκλησία, μικρὴ πολλὴ μικρή, στὴν ἄκρη τῆς πόλεως· ἦταν ὁ ναὸς τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας. Ἐκεῖ ἐξεφώνησε τοὺς περιφήμους λόγους του περὶ ἁγίας Τριάδος. Ἀπὸ ἐκεῖ πῆρε τὸ ὄνομα Θεολόγος.
Κατ᾿ ἀρχὰς δὲν τοῦ ᾿διναν σημασία, ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ σείῃ μὲ τὰ κηρύγματα ὁλόκληρον τὴν πόλιν. Οἱ ἀρειανοὶ ἐφρύαξαν· ἐλύσσαξαν, ἐλύσσαξαν ἐναντίον του. Μιὰ μέρα, τὸ Πάσχα, μπήκανε μὲ ῥόπαλα, μὲ ξύλα καὶ λιθάρια κι ἄρχισαν νὰ λιθοβολοῦν τὸ ἐκκλησίασμα· καὶ τραυμάτισαν θανάσιμα τὸν Γρηγόριον. Σχεδὸν ἡμιθανὴς ἐξῆλθε ἀπὸ τὸ δρᾶμα αὐτὸ τῆς νυκτὸς τοῦ Πάσχα, ἀγωνιζόμενος γιὰ τὴν ὀρθόδοξον πίστιν.
Ἠγωνίσθη ἐναντίον τοῦ Ἰουλιανοῦ. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τῶν ἀρειανῶν, ἠγωνίσθη ἐναντίον τῶν αἱρέσεων τῆς ἐποχῆς του.
Ἀλλὰ ἂς ἔλθουμε στὸ Χρυσόστομο.
3. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
Ὁλόκληρος ἡ ζωή του εἶνε μιὰ ἐπανάστασις, ὁλόκληρος ἡ ζωή του εἶνε μία μάχη. Στὰ συγγράμματά του, στὶς ὁμιλίες, χρησιμοποιεῖ τὶς λέξεις μάχη, πόλεμος, ὅπλα, ἀγών. Λέγει κάπου· Ἔρχομαι ἀπὸ μάχη! Κι ὅταν τὸν ἀκούει κανείς, νομίζει ὅτι ἦταν στὸν πόλεμο· ἀλλὰ πόλεμος ἐδῶ εἶνε ὁ πνευματικός, ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν. Ἠγωνίσθη.
α΄. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τῶν εἰδωλολατρικῶν τελετῶν καὶ διασκεδάσεων. Κάθε μέρα γλεντούσανε μέσα στὴν Κωνσταντινούπολιν, καὶ εχανε τὰ ἱπποδρόμια καὶ τὰ θέατρα καὶ τοὺς φαύλους χορούς. Ἦταν ἐναντίον τῶν θεάτρων. Κανείς ἄλλος ἱεροκήρυκας δὲν ἐπολέμησε τὰ θέατρα, δὲν ἐπολέμησε τὰ ἱπποδρόμια καὶ τοὺς χοροὺς ὅπως ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.
β΄. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τῶν πλουσίων. Ἦσαν πλούσιοι ποὺ εἶχαν κρεβάτια φτειαγμένα ἀπὸ χρυσάφι καὶ ἀσήμι. Φρικτὴ ἡ κατάστασις. Ἀναστέναζε ὁ Χρυσόστομος. Ἔλεγε στοὺς πλουσίους· Ὅποιος δὲν βοηθάει τὸ φτωχό, κλέβει τὸ Θεό· εἶνε ἱερόσυλος.
γ΄. Ἐναντίον τῆς πολυτελείας. Ἦταν κάτι κυρίες, ποὺ ἦταν μέσα στὰ ἀνάκτορα καὶ κάθε μέρα φοροῦσαν καινούργιες ἐνδυμασίες. Μέσα στὰ μεταξωτὰ καὶ στὰ χρυσᾶ.
δ΄. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τοῦ Εὐτροπίου. Τί ἦταν ὁ Εὐτρόπιος; Ἀξία μηδέν. Κι αὐτὸς ποὺ δὲν εἶχε καμμιά προσωπικὴ ἀξία, ἕνα πρωΐ, πρωθυπουργὸς τῆς χώρας! Τρίβανε τὰ μάτια τους ὁ κόσμος ὅλος. Πῶς ἔγινε; Ὁ λαὸς δὲν τὸν ἐξέλεξε, ἀπὸ τὶς κάλπες δὲν βγῆκε. Τί συνέβη; Ἦταν ὁ εὐνοούμενος τῆς αἰσχρᾶς καὶ ἀνηθίκου βασιλίσσης Εὐδοξίας. Αὐτὴ τὸν ἐξέλεξε καὶ τὸν ἔθεσε πρωθυπουργό. Ποιός τολμοῦσε νὰ διαμαρτυρηθῇ; Ἡ ἀστυνομία δική του, ὁ στρατὸς δικός του, τὰ πάντα δικά του. Τύπος δὲν ὑπῆρχε. Ἕνας μόνον ὑπῆρχε, ἀρκοῦσε αὐτός.
Μόλις ἔγινε ὕπατος, πρωθυπουργός, ἀνέπτυξε μιὰ δραστηριότητα ἁρπαγῆς καὶ πλεονεξίας. Δὲν ἄφησε σπιτάκι χήρας καὶ ὀρφανοῦ. Τὸ ὑπόγειό του ἦταν γεμᾶτο χρυσάφι. Τοῦ φώναξε ὁ Χρυσόστομος· Ὁ δρόμος ποὺ πῆρες εἶνε καταστρεπτικός… Τίποτε αὐτός. Εἶχε μεθύσει. Δὲν μεθάει ὁ ἄνθρωπος μόνον ἀπὸ κρασί· αὐτὸ εἶνε τὸ ὀλιγώτερο. Μεθάει ἀπὸ τρία πράγματα ὁ ἄνθρωπος· «Οὐαὶ οἱ μεθύοντες ἄνευ οίνου». Μεθάει ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸ χρῆμα, μεθάει ἀπὸ τὰς ἡδονὰς καὶ διασκεδάσεις, μεθάει ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴ δόξα. Μεθύσια τρομερά, ἐγκληματικὰ μεθύσια. Ὁ ἄλλος ξεμεθάει, αὐτοὶ δὲν ξεμεθᾶνε. Εἶχε μεθύσει ὁ Εὐτρόπιος ἀπὸ τὰ χρήματα, ἀπὸ τὰς ἡδονάς, ἀπὸ τὴ δόξα. Ἐπάνω στὴ δόξα του καὶ τὴν ἀκμή του τίποτε δὲν ὑπολόγιζε.
Ἦταν ἕνα ἱερὸ ἔθιμο, ποὺ τὸ ἐνέκρινεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος. Καὶ ἔλεγε τὸ ἔθιμο αὐτό, ὁ νόμος αὐτός· Ὅποιος καταδιώκεται ἀπὸ τὴν ἀστυνομία καὶ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους καὶ προφθάσῃ καὶ μπῇ μέσα σὲ ἐκκλησία, δὲν ἔχει δικαίωμα κανείς νὰ τὸν πειράξῃ. Ὅλη ἡ ἐξουσία σταματᾷ. Τὸ ἄσυλο τῶν ἐκκλησιῶν. Εἶχε διαφόρους ἐχθροὺς ὁ Εὐτρόπιος. Τοὺς κυνηγοῦσε καὶ πήγαιναν ὅλοι στὴν ἐκκλησία. Πῆγε τότε στὸ Χρυσόστομο καὶ τοῦ λέγει· ―Θὰ μοῦ κάνῃς μιὰ χάρι· θὰ μοῦ καταργήσῃς τὸ ἄσυλο τῶν ἐκκλησιῶν, νά ᾿χω τὸ δικαίωμα νὰ μπαίνω μέσα σὰν γεράκι καὶ νὰ ἁρπάζω τὰ ὀρνίθια. ―Αὐτὸ δὲν γίνεται, τοῦ λέει. ―Θὰ σὲ ἐξορίσω. ―Κάνε ὅ,τι θέλεις· τὸ ἄσυλο [δὲν καταργεῖται\. Ἐφ᾿ ὅσον ἐγὼ εἶμαι πατέρας, θὰ στέκωμαι ἐκεῖ μπροστὰ νὰ ὑποστηρίζω τὰ παιδιά μου. Θὰ προτιμήσω νὰ πατήσουν ἐπάνω στὸ πτῶμα μου οἱ στρατιῶτες σου καὶ οἱ ἀστυνομικοί σου, παρὰ νὰ παραδώσω τὰ παιδιά μου.
Μιὰ μέρα ἐκήρυττε ὁ Χρυσόστομος στὸ ναό. Βοὴ μεγάλη [ἀκούστηκε\, θόρυβος, κόσμος, ὀχλοβοή, κυνηγητό… Σταματάει τὸ κήρυγμα ὁ Χρυσόστομος. Τί νὰ δῇ; Τρέχει κάποιος ἱδρωμένος, ἐλεεινός, τρισάθλιος. Μπαίνει βιαστικά, πατάει τὸ κατώφλι τῆς ἐκκλησίας, καὶ ἀγκαλιάζει τὶς κολῶνες. Ποιός ἦταν; Ἦταν ὁ Εὐτρόπιος, ὁ ὕπατος, ὁ πρωθυπουργὸς ὁ διος. Αὐτός, ποὺ ἤθελε νὰ καταργήσῃ τὸ ἄσυλον, ἔγινε κίνημα καὶ τὸν κατέβασαν ἄλλοι στρατηγοὶ ἀπὸ τὸ θρόνο· καὶ γιὰ νὰ σωθῇ, νὰ μὴ τὸν πιάσουνε, ἔτρεξε καὶ μπῆκε στὸ ναὸ γῆς Ἁγίας Σοφίας. Ὅταν τὸν εἶδε ὁ Χρυσόστομος, ἔκανε τὸ σταυρό του. Ἀπ᾿ ἔξω ὄχλος πολὺς φώναζε· Νὰ μᾶς τὸν δώσῃς, νὰ τὸν κάνουμε χίλια κομμάτια. Μᾶς κατέστρεψε, μᾶς διέλυσε… Τοῦ Εὐτροπίου ἔτρεμαν τὰ σαγόνια του.
Ἀνέβηκε τότε ὁ Χρυσόστομος ἐπάνω στὸν ἄμβωνα καὶ ἐξεφώνησε τὸν περίφημον, τὸν ἀριστουργηματικόν, λόγον Εἰς πρὸς Εὐτρόπιον. Εἶπε τότε· «“Ματαιότης ματαιοτήτων…” (Ἐκκλ. 1,2). Ἐλᾶτε, πλούσιοι, ἐλᾶτε βασιλιᾶδες, ἐλᾶτε νὰ δῆτε αὐτόν· ποῦ ἦταν χθές, ποῦ ἦταν πρὸ μιᾶς ὥρας, καὶ ποῦ εὑρίσκεται τώρα…».
Δὲν τοὺς τὸν παρέδωσε.
ε΄. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τοῦ Εὐτροπίου, τοῦ εὐνοουμένου τῆς αὐτοκρατείρας Εὐδοξίας, ἀλλὰ ἀγωνίσθηκε ἀκόμη καὶ μὲ τὴν αὐτοκράτειρα. Καὶ στὴν πάλη τοῦ ἁγίου ἀνδρὸς καὶ αὐτοκρατείρας ἐνίκησε ἡ γυναίκα, νίκην αἰσχρὰν διὰ τὸ γυναικεῖον γένος. Ἡ αὐτοκράτειρα ἦταν μία ἀγράμματος καὶ ἀστοιχείωτος καὶ ἔξω ἀπὸ τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα τοῦ Βυζαντίου. Ἀλλὰ εἶχε ἕνα μεγάλο προσόν, ποὺ εἶνε τὸ δόλωμα τῶν ἀνοήτων· εἶχε τὸ προσὸν τῆς ὡραιότητος. Κάτω ὅμως ἀπὸ τὴν ὡραιότητα ἐκρύπτετο ὅλη ἡ ἄβυσσος καὶ ὅλη ἡ κόλασις. Κατώρθωσε νὰ κάνῃ παιχνίδι τὸν Ἀρκάδιον· τὸν ἔπαιζε ὅπως ἤθελε. Ἀνέβαζε καὶ κατέβαζε τοὺς πάντας. Καὶ νόμισε, ὅτι θὰ παίξῃ καὶ τὸν Χρυσόστομον. Τί συνέβη· οἱ κυρίες τῶν τιμῶν κολάκευαν τὴ βασίλισσα καὶ λέγανε· Τέτοια βασίλισσα, τόσο ὡραία, τέτοια καλλονὴ δὲν ὑπάρχει στὸν κόσμο. Εἶνε κρῖμα. Πρέπει νὰ σοῦ φτειάξουμε τὸ ἄγαλμα… Κάνανε ἔρανο, μαζέψανε ὅλο τὸ ἀσήμι, τὸ χύσανε, καὶ φτειάξανε ἕνα ἄγαλμα τῆς βασιλίσσης. Καὶ τὸ στήσανε ὄχι στὴν πλατεῖα ἀλλὰ ἔξω ἀπὸ τὴν Ἁγία Σοφία. Καὶ ὡρίσανε ἡμέρα νὰ μαζευτοῦν καὶ νὰ κάνουν τελετή. Ὅταν τὸ ἔμαθε ὁ Χρυσόστομος ἐξηγέρθη. Ἀφώρισε τοὺς διοργανωτὰς τῆς τελετῆς, ὑπάτους καὶ στρατηγούς, ὡς βεβηλοῦντας τὸ ἱερόν, καὶ ἠπείλησε ὅτι, ἐὰν ἐντὸς τῆς ἑβδομάδος δὲν σηκώσῃ τὸ ἄγαλμα, τὸ βδέλυγμα ἐρημώσεως, θὰ σηκώσῃ ἐπανάστασι. Ὅταν μάθανε στὰ ἀνάκτορα ὅτι δὲν ἀστειεύεται, ἐταράχθησαν. Σύσκεψις ἔκτακτος. Τότε ἄρχισε ὁ μακρὸς ἐκεῖνος ἀγών· καὶ ὄργανα τοῦ ἀγῶνος ἦσαν καὶ ἐπίσκοποι ἀνάξιοι. Δύο φορὲς ἐξωρίσθη. Τὴ δεύτερη φορὰ ἔγινε σεισμὸς μέγας, ποὺ συνεκλόνισε τὰ πάντα ὅταν ἔφευγε. Ἔφυγε, προχώρησε στὰ βαθειά, πέρα μέχρι τὴν Ἀρμενία. Κατάκοπος, ἐξηντλημένος, πονεμένος, διωγμένος ὁ μέγας μάρτυς τοῦ καθήκοντος, ὁ βασιλεὺς τῶν ἱεροκηρύκων, ποὺ ἰσάξιον δὲν ἐγνώρισαν οἱ αἰῶνες, ἐπὶ τέλους ἕνα βράδι, [τὴν ὥρα\ ποὺ ἐβασίλευε ὁ ἥλιος, σ᾿ ἕνα μικρὸ χωριὸ ποὺ ὑπάρχει μέχρι σήμερα, στὰ Κόμανα τῆς Ἀρμενίας, ξάπλωσε μέσα στὸ ναΐσκο νὰ κοιμηθῇ. Τὴ νύχτα εἶδε ὅραμα. Παρουσιάστηκε ὁ ἅγιος Βασιλίσκος καὶ τοῦ εἶπε· «Ἀδελφὲ Ἰωάννη, θάρσει. Αὔριον θὰ εμεθα μαζί. Ἀπόψε μόνο εἶσαι κάτω στὴ Γῆ». Ὅλη τὴ νύχτα εἶχε ἀγωνία. Τὸ πρωῒ σηκώθηκε, μοίρασε τὰ ῥοῦχα στοὺς στρατιώτας ποὺ τὸν συνώδευαν, ἔκανε τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ τρεῖς φορὲς εἰς τὸ ὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος, καὶ μετὰ εἶπε κάτι λόγια ποὺ δὲν ὑπάρχει ζυγαριὰ νὰ τὰ ζυγίσῃ· «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν». Καὶ παρέδωκε τὴν ἁγίαν του ψυχήν. Ἡμέρα τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ἔπεσε πάνω στὸ καθῆκον.
α΄. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τῶν εἰδωλολατρικῶν τελετῶν καὶ διασκεδάσεων. Κάθε μέρα γλεντούσανε μέσα στὴν Κωνσταντινούπολιν, καὶ εχανε τὰ ἱπποδρόμια καὶ τὰ θέατρα καὶ τοὺς φαύλους χορούς. Ἦταν ἐναντίον τῶν θεάτρων. Κανείς ἄλλος ἱεροκήρυκας δὲν ἐπολέμησε τὰ θέατρα, δὲν ἐπολέμησε τὰ ἱπποδρόμια καὶ τοὺς χοροὺς ὅπως ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.
β΄. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τῶν πλουσίων. Ἦσαν πλούσιοι ποὺ εἶχαν κρεβάτια φτειαγμένα ἀπὸ χρυσάφι καὶ ἀσήμι. Φρικτὴ ἡ κατάστασις. Ἀναστέναζε ὁ Χρυσόστομος. Ἔλεγε στοὺς πλουσίους· Ὅποιος δὲν βοηθάει τὸ φτωχό, κλέβει τὸ Θεό· εἶνε ἱερόσυλος.
γ΄. Ἐναντίον τῆς πολυτελείας. Ἦταν κάτι κυρίες, ποὺ ἦταν μέσα στὰ ἀνάκτορα καὶ κάθε μέρα φοροῦσαν καινούργιες ἐνδυμασίες. Μέσα στὰ μεταξωτὰ καὶ στὰ χρυσᾶ.
δ΄. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τοῦ Εὐτροπίου. Τί ἦταν ὁ Εὐτρόπιος; Ἀξία μηδέν. Κι αὐτὸς ποὺ δὲν εἶχε καμμιά προσωπικὴ ἀξία, ἕνα πρωΐ, πρωθυπουργὸς τῆς χώρας! Τρίβανε τὰ μάτια τους ὁ κόσμος ὅλος. Πῶς ἔγινε; Ὁ λαὸς δὲν τὸν ἐξέλεξε, ἀπὸ τὶς κάλπες δὲν βγῆκε. Τί συνέβη; Ἦταν ὁ εὐνοούμενος τῆς αἰσχρᾶς καὶ ἀνηθίκου βασιλίσσης Εὐδοξίας. Αὐτὴ τὸν ἐξέλεξε καὶ τὸν ἔθεσε πρωθυπουργό. Ποιός τολμοῦσε νὰ διαμαρτυρηθῇ; Ἡ ἀστυνομία δική του, ὁ στρατὸς δικός του, τὰ πάντα δικά του. Τύπος δὲν ὑπῆρχε. Ἕνας μόνον ὑπῆρχε, ἀρκοῦσε αὐτός.
Μόλις ἔγινε ὕπατος, πρωθυπουργός, ἀνέπτυξε μιὰ δραστηριότητα ἁρπαγῆς καὶ πλεονεξίας. Δὲν ἄφησε σπιτάκι χήρας καὶ ὀρφανοῦ. Τὸ ὑπόγειό του ἦταν γεμᾶτο χρυσάφι. Τοῦ φώναξε ὁ Χρυσόστομος· Ὁ δρόμος ποὺ πῆρες εἶνε καταστρεπτικός… Τίποτε αὐτός. Εἶχε μεθύσει. Δὲν μεθάει ὁ ἄνθρωπος μόνον ἀπὸ κρασί· αὐτὸ εἶνε τὸ ὀλιγώτερο. Μεθάει ἀπὸ τρία πράγματα ὁ ἄνθρωπος· «Οὐαὶ οἱ μεθύοντες ἄνευ οίνου». Μεθάει ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸ χρῆμα, μεθάει ἀπὸ τὰς ἡδονὰς καὶ διασκεδάσεις, μεθάει ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴ δόξα. Μεθύσια τρομερά, ἐγκληματικὰ μεθύσια. Ὁ ἄλλος ξεμεθάει, αὐτοὶ δὲν ξεμεθᾶνε. Εἶχε μεθύσει ὁ Εὐτρόπιος ἀπὸ τὰ χρήματα, ἀπὸ τὰς ἡδονάς, ἀπὸ τὴ δόξα. Ἐπάνω στὴ δόξα του καὶ τὴν ἀκμή του τίποτε δὲν ὑπολόγιζε.
Ἦταν ἕνα ἱερὸ ἔθιμο, ποὺ τὸ ἐνέκρινεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος. Καὶ ἔλεγε τὸ ἔθιμο αὐτό, ὁ νόμος αὐτός· Ὅποιος καταδιώκεται ἀπὸ τὴν ἀστυνομία καὶ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους καὶ προφθάσῃ καὶ μπῇ μέσα σὲ ἐκκλησία, δὲν ἔχει δικαίωμα κανείς νὰ τὸν πειράξῃ. Ὅλη ἡ ἐξουσία σταματᾷ. Τὸ ἄσυλο τῶν ἐκκλησιῶν. Εἶχε διαφόρους ἐχθροὺς ὁ Εὐτρόπιος. Τοὺς κυνηγοῦσε καὶ πήγαιναν ὅλοι στὴν ἐκκλησία. Πῆγε τότε στὸ Χρυσόστομο καὶ τοῦ λέγει· ―Θὰ μοῦ κάνῃς μιὰ χάρι· θὰ μοῦ καταργήσῃς τὸ ἄσυλο τῶν ἐκκλησιῶν, νά ᾿χω τὸ δικαίωμα νὰ μπαίνω μέσα σὰν γεράκι καὶ νὰ ἁρπάζω τὰ ὀρνίθια. ―Αὐτὸ δὲν γίνεται, τοῦ λέει. ―Θὰ σὲ ἐξορίσω. ―Κάνε ὅ,τι θέλεις· τὸ ἄσυλο [δὲν καταργεῖται\. Ἐφ᾿ ὅσον ἐγὼ εἶμαι πατέρας, θὰ στέκωμαι ἐκεῖ μπροστὰ νὰ ὑποστηρίζω τὰ παιδιά μου. Θὰ προτιμήσω νὰ πατήσουν ἐπάνω στὸ πτῶμα μου οἱ στρατιῶτες σου καὶ οἱ ἀστυνομικοί σου, παρὰ νὰ παραδώσω τὰ παιδιά μου.
Μιὰ μέρα ἐκήρυττε ὁ Χρυσόστομος στὸ ναό. Βοὴ μεγάλη [ἀκούστηκε\, θόρυβος, κόσμος, ὀχλοβοή, κυνηγητό… Σταματάει τὸ κήρυγμα ὁ Χρυσόστομος. Τί νὰ δῇ; Τρέχει κάποιος ἱδρωμένος, ἐλεεινός, τρισάθλιος. Μπαίνει βιαστικά, πατάει τὸ κατώφλι τῆς ἐκκλησίας, καὶ ἀγκαλιάζει τὶς κολῶνες. Ποιός ἦταν; Ἦταν ὁ Εὐτρόπιος, ὁ ὕπατος, ὁ πρωθυπουργὸς ὁ διος. Αὐτός, ποὺ ἤθελε νὰ καταργήσῃ τὸ ἄσυλον, ἔγινε κίνημα καὶ τὸν κατέβασαν ἄλλοι στρατηγοὶ ἀπὸ τὸ θρόνο· καὶ γιὰ νὰ σωθῇ, νὰ μὴ τὸν πιάσουνε, ἔτρεξε καὶ μπῆκε στὸ ναὸ γῆς Ἁγίας Σοφίας. Ὅταν τὸν εἶδε ὁ Χρυσόστομος, ἔκανε τὸ σταυρό του. Ἀπ᾿ ἔξω ὄχλος πολὺς φώναζε· Νὰ μᾶς τὸν δώσῃς, νὰ τὸν κάνουμε χίλια κομμάτια. Μᾶς κατέστρεψε, μᾶς διέλυσε… Τοῦ Εὐτροπίου ἔτρεμαν τὰ σαγόνια του.
Ἀνέβηκε τότε ὁ Χρυσόστομος ἐπάνω στὸν ἄμβωνα καὶ ἐξεφώνησε τὸν περίφημον, τὸν ἀριστουργηματικόν, λόγον Εἰς πρὸς Εὐτρόπιον. Εἶπε τότε· «“Ματαιότης ματαιοτήτων…” (Ἐκκλ. 1,2). Ἐλᾶτε, πλούσιοι, ἐλᾶτε βασιλιᾶδες, ἐλᾶτε νὰ δῆτε αὐτόν· ποῦ ἦταν χθές, ποῦ ἦταν πρὸ μιᾶς ὥρας, καὶ ποῦ εὑρίσκεται τώρα…».
Δὲν τοὺς τὸν παρέδωσε.
ε΄. Ἠγωνίσθη ἐναντίον τοῦ Εὐτροπίου, τοῦ εὐνοουμένου τῆς αὐτοκρατείρας Εὐδοξίας, ἀλλὰ ἀγωνίσθηκε ἀκόμη καὶ μὲ τὴν αὐτοκράτειρα. Καὶ στὴν πάλη τοῦ ἁγίου ἀνδρὸς καὶ αὐτοκρατείρας ἐνίκησε ἡ γυναίκα, νίκην αἰσχρὰν διὰ τὸ γυναικεῖον γένος. Ἡ αὐτοκράτειρα ἦταν μία ἀγράμματος καὶ ἀστοιχείωτος καὶ ἔξω ἀπὸ τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα τοῦ Βυζαντίου. Ἀλλὰ εἶχε ἕνα μεγάλο προσόν, ποὺ εἶνε τὸ δόλωμα τῶν ἀνοήτων· εἶχε τὸ προσὸν τῆς ὡραιότητος. Κάτω ὅμως ἀπὸ τὴν ὡραιότητα ἐκρύπτετο ὅλη ἡ ἄβυσσος καὶ ὅλη ἡ κόλασις. Κατώρθωσε νὰ κάνῃ παιχνίδι τὸν Ἀρκάδιον· τὸν ἔπαιζε ὅπως ἤθελε. Ἀνέβαζε καὶ κατέβαζε τοὺς πάντας. Καὶ νόμισε, ὅτι θὰ παίξῃ καὶ τὸν Χρυσόστομον. Τί συνέβη· οἱ κυρίες τῶν τιμῶν κολάκευαν τὴ βασίλισσα καὶ λέγανε· Τέτοια βασίλισσα, τόσο ὡραία, τέτοια καλλονὴ δὲν ὑπάρχει στὸν κόσμο. Εἶνε κρῖμα. Πρέπει νὰ σοῦ φτειάξουμε τὸ ἄγαλμα… Κάνανε ἔρανο, μαζέψανε ὅλο τὸ ἀσήμι, τὸ χύσανε, καὶ φτειάξανε ἕνα ἄγαλμα τῆς βασιλίσσης. Καὶ τὸ στήσανε ὄχι στὴν πλατεῖα ἀλλὰ ἔξω ἀπὸ τὴν Ἁγία Σοφία. Καὶ ὡρίσανε ἡμέρα νὰ μαζευτοῦν καὶ νὰ κάνουν τελετή. Ὅταν τὸ ἔμαθε ὁ Χρυσόστομος ἐξηγέρθη. Ἀφώρισε τοὺς διοργανωτὰς τῆς τελετῆς, ὑπάτους καὶ στρατηγούς, ὡς βεβηλοῦντας τὸ ἱερόν, καὶ ἠπείλησε ὅτι, ἐὰν ἐντὸς τῆς ἑβδομάδος δὲν σηκώσῃ τὸ ἄγαλμα, τὸ βδέλυγμα ἐρημώσεως, θὰ σηκώσῃ ἐπανάστασι. Ὅταν μάθανε στὰ ἀνάκτορα ὅτι δὲν ἀστειεύεται, ἐταράχθησαν. Σύσκεψις ἔκτακτος. Τότε ἄρχισε ὁ μακρὸς ἐκεῖνος ἀγών· καὶ ὄργανα τοῦ ἀγῶνος ἦσαν καὶ ἐπίσκοποι ἀνάξιοι. Δύο φορὲς ἐξωρίσθη. Τὴ δεύτερη φορὰ ἔγινε σεισμὸς μέγας, ποὺ συνεκλόνισε τὰ πάντα ὅταν ἔφευγε. Ἔφυγε, προχώρησε στὰ βαθειά, πέρα μέχρι τὴν Ἀρμενία. Κατάκοπος, ἐξηντλημένος, πονεμένος, διωγμένος ὁ μέγας μάρτυς τοῦ καθήκοντος, ὁ βασιλεὺς τῶν ἱεροκηρύκων, ποὺ ἰσάξιον δὲν ἐγνώρισαν οἱ αἰῶνες, ἐπὶ τέλους ἕνα βράδι, [τὴν ὥρα\ ποὺ ἐβασίλευε ὁ ἥλιος, σ᾿ ἕνα μικρὸ χωριὸ ποὺ ὑπάρχει μέχρι σήμερα, στὰ Κόμανα τῆς Ἀρμενίας, ξάπλωσε μέσα στὸ ναΐσκο νὰ κοιμηθῇ. Τὴ νύχτα εἶδε ὅραμα. Παρουσιάστηκε ὁ ἅγιος Βασιλίσκος καὶ τοῦ εἶπε· «Ἀδελφὲ Ἰωάννη, θάρσει. Αὔριον θὰ εμεθα μαζί. Ἀπόψε μόνο εἶσαι κάτω στὴ Γῆ». Ὅλη τὴ νύχτα εἶχε ἀγωνία. Τὸ πρωῒ σηκώθηκε, μοίρασε τὰ ῥοῦχα στοὺς στρατιώτας ποὺ τὸν συνώδευαν, ἔκανε τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ τρεῖς φορὲς εἰς τὸ ὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος, καὶ μετὰ εἶπε κάτι λόγια ποὺ δὲν ὑπάρχει ζυγαριὰ νὰ τὰ ζυγίσῃ· «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν». Καὶ παρέδωκε τὴν ἁγίαν του ψυχήν. Ἡμέρα τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ἔπεσε πάνω στὸ καθῆκον.
* * *
Ἀγαπητοί! Μιὰ σταχυολογία, κάτι ἐλάχιστα, εἶπα ἀπὸ τὴν ἀγωνιστικὴν ζωὴ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Καὶ τὸ ἔκανα ὑπείκων εἰς τὸν ἀπόστολον Παῦλον, λέγοντα· «Μνημονεύετε τῶν ἡγουμένων ὑμῶν, οἵτινες ἐλάλησαν ὑμῖν τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, ὧν ἀναθεωροῦντες τὴν ἔκβασιν τῆς ἀναστροφῆς μιμεῖσθε τὴν πίστιν» (Ἑβρ. 13,7). Πρέπει νὰ τοὺς θυμούμεθα, πρέπει νὰ ἀναπολοῦμε τὴ ζωή τους, πρέπει νὰ μιμούμεθα τὸν βίον τους. Καὶ οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ἀντεστάθησαν στὴν ἐποχήν τους. Πρέπει καὶ ἡμεῖς νὰ ἀντισταθοῦμε στὴν ἐποχή μας.
Ἀγαπητοὶ μου! Ἐδῶ στὴ γῆ ποὺ εὑρισκόμεθα, στὴ φλούδα αὐτὴ τῆς γῆς, δὲν μᾶς ἔφερε ὁ Θεὸς νὰ ζήσωμεν λίγα χρόνια καὶ νὰ κάνωμεν τὰ κέφια τοῦ διαβόλου. Δὲν μᾶς ἔφερε ὁ Θεὸς ἐδῶ στὸν κόσμο νὰ κάνωμε τὰ κέφια τῆς σάρκας, τῶν ἐπιθυμιῶν μας. Μᾶς ἔφερε νὰ κάνωμε τὸ θέλημα τοῦ οὐρανίου Πατρός. Λέμε στὴν προσευχήν μας· «Γενηθήτω τὸ θέλημά σου…» (Ματθ. 6,10). «Τὸ θέλημά σου»· ὄχι τὸ θέλημα τοῦ ἄλφα, βῆτα, καὶ γάμμα· «τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς». Πρέπει πάνω ἀπ᾿ ὅλα, τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Καὶ συνεπῶς, ὅταν παρουσιάζεται περίπτωσις ποὺ τὸ θέλημα τοῦ κόσμου, τὸ θέλημα τῆς σάρκας, τὸ θέλημα τῆς γειτονιᾶς εἶνε ἀντίθετο πρὸς τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἡμεῖς νὰ ἐκλέξωμεν ἀσυζητητὶ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Περιπτώσεις:
Ἀγαπητοὶ μου! Ἐδῶ στὴ γῆ ποὺ εὑρισκόμεθα, στὴ φλούδα αὐτὴ τῆς γῆς, δὲν μᾶς ἔφερε ὁ Θεὸς νὰ ζήσωμεν λίγα χρόνια καὶ νὰ κάνωμεν τὰ κέφια τοῦ διαβόλου. Δὲν μᾶς ἔφερε ὁ Θεὸς ἐδῶ στὸν κόσμο νὰ κάνωμε τὰ κέφια τῆς σάρκας, τῶν ἐπιθυμιῶν μας. Μᾶς ἔφερε νὰ κάνωμε τὸ θέλημα τοῦ οὐρανίου Πατρός. Λέμε στὴν προσευχήν μας· «Γενηθήτω τὸ θέλημά σου…» (Ματθ. 6,10). «Τὸ θέλημά σου»· ὄχι τὸ θέλημα τοῦ ἄλφα, βῆτα, καὶ γάμμα· «τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς». Πρέπει πάνω ἀπ᾿ ὅλα, τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Καὶ συνεπῶς, ὅταν παρουσιάζεται περίπτωσις ποὺ τὸ θέλημα τοῦ κόσμου, τὸ θέλημα τῆς σάρκας, τὸ θέλημα τῆς γειτονιᾶς εἶνε ἀντίθετο πρὸς τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἡμεῖς νὰ ἐκλέξωμεν ἀσυζητητὶ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Περιπτώσεις:
α΄. Μυστήριον μέγα ὁ γάμος. Ἡ γυναίκα πρέπει νὰ ὑπακούῃ στὸν ἄνδρα μέχρις ἑνὸς ὡρισμένου σημείου. Ἐὰν ὁ ἄνδρας δώσῃ διαταγὴ νὰ μὴ πατάῃ στὴν ἐκκλησία, νὰ μὴ κάνῃ τὴν προσευχή της, νὰ μὴν ἐξομολογῆται, νὰ μὴ πηγαίνῃ σὲ θρησκευτικὲς συγκεντρώσεις· ἐὰν ―ἀκόμη χειρότερα― ὁ ἄνδρας ζητήσῃ πράγματα ἀντίθετα πρὸς τὸ σαφὲς θέλημα τοῦ Θεοῦ, τότε ἡ γυναίκα ἔχει δυὸ ἀγάπες μπροστά της· τὴν ἀγάπη τοῦ ἄνδρα, καὶ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Τί θὰ διαλέξῃ; Νῦν κρίσις γυναικός ἐστι, νῦν κρίσις τοῦ γάμου. Θὰ προτιμήσῃ τὴν ἀγάπη τοῦ ἄνδρα; ἔπαυσε νὰ εἶνε Χριστιανή. Θὰ προτιμήσῃ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ; χίλια στεφάνια πλέκουν οἱ ἄγγελοι. Νὰ πῇ στὸν ἄνδρα· Σύζυγε, σὲ πῆρα νὰ σ᾿ ἔχω σύντροφο στὴ ζωὴ· δὲν σὲ πῆρα νὰ μὲ κολάσῃς. Ἀλλὰ λένε· Ἂν δὲν κάνῃς τὰ θελήματα τοῦ ἀνδρός, φεύγει. Φεύγει; σὺ νὰ μὴ γίνεσαι αἰτία. Ἔφυγε; ὥρα καλή του. Προτιμότερο χωρισμένη ἀπὸ τὸν ἄνδρα, παρὰ χωρισμένη ἀπὸ τὸ Θεό. Ἔχει μύρια μέσα καὶ τέχνες ἡ γυναίκα νὰ ὑποτάξῃ τὸν ἄνδρα στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Δὲν θὰ μπορέση; ἂς φύγῃ.
β΄. Ἂν πάλι ὁ ἄνδρας βρεθῇ σὲ μιὰ γυναῖκα ποὺ ἔχει ἀξιώσεις ἐντελῶς ἀντιχριστιανικές, δὲν πρέπει νὰ ὑποχωρήσῃ εἰς ὅλας τὰς ἐπιθυμίας τῆς γυναικὸς ποὺ ἀντιστρατεύονται στὸ νόμο τοῦ Θεοῦ. Ἀλλὰ πρέπει ν’ ἀντισταθῇ εἰς τὰς ἐπιθυμίας τῆς γυναικός, νὰ κρατήσῃ τὴν κυριαρχίαν μέσα στὸ σπίτι.
γ΄. Εἶσαι παιδί; ὑπακοὴ στοὺς γονεῖς. Ἐὰν ὅμως βρεθοῦν γονεῖς, οἱ ὁποῖοι θὰ συμβουλεύσουν πράγματα ἀντίθετα ἀπὸ τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ, τότε τὸ παιδὶ δὲν πρέπει νὰ ὑπακούσῃ στοὺς γονεῖς. Εἶνε ἐλεύθερον πλέον νὰ χαράξῃ τὴν γραμμήν του, τὴ γραμμὴ τοῦ καθήκοντος, τὴν γραμμὴν τῆς ἀρετῆς, τὴν γραμμὴν τῆς πίστεως, καὶ ν’ ἀντισταθῇ στὸ θέλημα τοῦ πατρός.
δ΄. Εἶσαι στρατιώτης; ὑπακοὴ στὴν πατρίδα, ὑπακοὴ στοὺς ἀξιωματικοὺς μέχρι ἑνὸς σημείου. Βλασφήμησε μπροστά σου ὁ ἀξιωματικὸς τὰ θεῖα καὶ τὰ ἱερά; νὰ ἀντισταθῇς σ’ αὐτὸν τὸν διο· καὶ νά ᾿χῃς τὸ θάρρος νὰ πῇς, ὅτι ἐδῶ μέσα στὸ στρατὸ δὲν ἦρθα νὰ σταυρώνωμεν τὸ Χριστό, ἀλλὰ νὰ ὑπερασπίζωμεν τὴν πίστιν καὶ τὴν ἠθικήν.
ε΄. Εἶσαι ὑπάλληλος; ὑπακοὴ μέχρις ἑνὸς σημείου. Θὰ ἀντισταθῇς στὸν προϊστάμενό σου, ἂν ζητήσῃ πράγματα ἀντίθετα ἀπὸ τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ.
Χριστιανοί μου! Τελειώνω μὲ ἕνα παράδειγμα. Βρέθηκα μιὰ μέρα κοντὰ στὸν ποταμὸ Ἁλιάκμονα ἔξω ἀπὸ τὴν Κοζάνη, ποὺ ἔχει τὶς πηγές του ψηλὰ στὰ βουνὰ τῆς Σαμαρίνας. Τὴν ὥρα ἐκείνη ἕνας ψαρᾶς ψάρευε. Σὲ μιὰ στιγμὴ μοῦ λέγει· ―Μπορεῖς νὰ διακρίνῃς τὰ ζωντανὰ ψάρια ἀπὸ τὰ ψόφια; Λέγω· ―Νὰ τὰ δῶ πρῶτα. ―Ὄχι, λέει, ἔτσι. Ἐγὼ ἀπὸ μακριὰ τὰ καταλαβαίνω. Καὶ συνέχισε· Τὰ ψόφια ψάρια τὰ παίρνει τὸ ῥεῦμα καὶ τὰ πετάει κάτω στὴ Θεσσαλονίκη, κάτω στὸν κόλπο. Τὰ ζωντανὰ τὰ ψάρια, ὅσο ὁρμητικὸ νὰ εἶνε τὸ ῥεῦμα, δὲν πᾶνε πρὸς τὰ κάτω. Πᾶνε κόντρα στὸ ῥεῦμα, ἀντίθετα στὸ ῥεῦμα. Πηδᾶνε βράχια, καταρράχτες, κάνουν ἅλματα μεγάλα καὶ φθάνουν μέχρι τὴ Σαμαρίνα, τὴν Πίνδο. Τὰ ψόφια ψάρια δὲν ἔχουν δύναμι· τὰ παρασύρει τὸ ῥεῦμα.
Τί είμεθα, ἀγαπητοὶ μου, νεκροὶ ἢ ζωντανοὶ Χριστιανοί; Ἂν νεκροί, θὰ μᾶς παρασύρῃ τὸ ῥεῦμα τῆς ἁμαρτίας καὶ θὰ μᾶς ῥίψῃ μέσα στὴν ἄβυσσο. Ἂν ὅμως ζωντανοί, δὲν θὰ μᾶς παρασύρῃ τὸ ῥεῦμα τῆς ἁμαρτίας, τῶν παθῶν, τοῦ ὑλισμοῦ κ.λπ., ἀλλὰ θὰ πᾶμε κόντρα. Κόντρα μὲ ὅλα τὰ ῥεύματα. Κόντρα καὶ πάλι κόντρα. Ἀντίστασι στὰ ῥεύματα τῆς ἐποχῆς. Οἱ δὲ Τρεῖς Ἱεράρχαι, τὰ πρότυπα τῶν ἀγωνιστῶν, εθε νὰ μᾶς εὐλογοῦν στὸν ἀγῶνα μας αὐτόν. Ἀμήν.
β΄. Ἂν πάλι ὁ ἄνδρας βρεθῇ σὲ μιὰ γυναῖκα ποὺ ἔχει ἀξιώσεις ἐντελῶς ἀντιχριστιανικές, δὲν πρέπει νὰ ὑποχωρήσῃ εἰς ὅλας τὰς ἐπιθυμίας τῆς γυναικὸς ποὺ ἀντιστρατεύονται στὸ νόμο τοῦ Θεοῦ. Ἀλλὰ πρέπει ν’ ἀντισταθῇ εἰς τὰς ἐπιθυμίας τῆς γυναικός, νὰ κρατήσῃ τὴν κυριαρχίαν μέσα στὸ σπίτι.
γ΄. Εἶσαι παιδί; ὑπακοὴ στοὺς γονεῖς. Ἐὰν ὅμως βρεθοῦν γονεῖς, οἱ ὁποῖοι θὰ συμβουλεύσουν πράγματα ἀντίθετα ἀπὸ τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ, τότε τὸ παιδὶ δὲν πρέπει νὰ ὑπακούσῃ στοὺς γονεῖς. Εἶνε ἐλεύθερον πλέον νὰ χαράξῃ τὴν γραμμήν του, τὴ γραμμὴ τοῦ καθήκοντος, τὴν γραμμὴν τῆς ἀρετῆς, τὴν γραμμὴν τῆς πίστεως, καὶ ν’ ἀντισταθῇ στὸ θέλημα τοῦ πατρός.
δ΄. Εἶσαι στρατιώτης; ὑπακοὴ στὴν πατρίδα, ὑπακοὴ στοὺς ἀξιωματικοὺς μέχρι ἑνὸς σημείου. Βλασφήμησε μπροστά σου ὁ ἀξιωματικὸς τὰ θεῖα καὶ τὰ ἱερά; νὰ ἀντισταθῇς σ’ αὐτὸν τὸν διο· καὶ νά ᾿χῃς τὸ θάρρος νὰ πῇς, ὅτι ἐδῶ μέσα στὸ στρατὸ δὲν ἦρθα νὰ σταυρώνωμεν τὸ Χριστό, ἀλλὰ νὰ ὑπερασπίζωμεν τὴν πίστιν καὶ τὴν ἠθικήν.
ε΄. Εἶσαι ὑπάλληλος; ὑπακοὴ μέχρις ἑνὸς σημείου. Θὰ ἀντισταθῇς στὸν προϊστάμενό σου, ἂν ζητήσῃ πράγματα ἀντίθετα ἀπὸ τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ.
Χριστιανοί μου! Τελειώνω μὲ ἕνα παράδειγμα. Βρέθηκα μιὰ μέρα κοντὰ στὸν ποταμὸ Ἁλιάκμονα ἔξω ἀπὸ τὴν Κοζάνη, ποὺ ἔχει τὶς πηγές του ψηλὰ στὰ βουνὰ τῆς Σαμαρίνας. Τὴν ὥρα ἐκείνη ἕνας ψαρᾶς ψάρευε. Σὲ μιὰ στιγμὴ μοῦ λέγει· ―Μπορεῖς νὰ διακρίνῃς τὰ ζωντανὰ ψάρια ἀπὸ τὰ ψόφια; Λέγω· ―Νὰ τὰ δῶ πρῶτα. ―Ὄχι, λέει, ἔτσι. Ἐγὼ ἀπὸ μακριὰ τὰ καταλαβαίνω. Καὶ συνέχισε· Τὰ ψόφια ψάρια τὰ παίρνει τὸ ῥεῦμα καὶ τὰ πετάει κάτω στὴ Θεσσαλονίκη, κάτω στὸν κόλπο. Τὰ ζωντανὰ τὰ ψάρια, ὅσο ὁρμητικὸ νὰ εἶνε τὸ ῥεῦμα, δὲν πᾶνε πρὸς τὰ κάτω. Πᾶνε κόντρα στὸ ῥεῦμα, ἀντίθετα στὸ ῥεῦμα. Πηδᾶνε βράχια, καταρράχτες, κάνουν ἅλματα μεγάλα καὶ φθάνουν μέχρι τὴ Σαμαρίνα, τὴν Πίνδο. Τὰ ψόφια ψάρια δὲν ἔχουν δύναμι· τὰ παρασύρει τὸ ῥεῦμα.
Τί είμεθα, ἀγαπητοὶ μου, νεκροὶ ἢ ζωντανοὶ Χριστιανοί; Ἂν νεκροί, θὰ μᾶς παρασύρῃ τὸ ῥεῦμα τῆς ἁμαρτίας καὶ θὰ μᾶς ῥίψῃ μέσα στὴν ἄβυσσο. Ἂν ὅμως ζωντανοί, δὲν θὰ μᾶς παρασύρῃ τὸ ῥεῦμα τῆς ἁμαρτίας, τῶν παθῶν, τοῦ ὑλισμοῦ κ.λπ., ἀλλὰ θὰ πᾶμε κόντρα. Κόντρα μὲ ὅλα τὰ ῥεύματα. Κόντρα καὶ πάλι κόντρα. Ἀντίστασι στὰ ῥεύματα τῆς ἐποχῆς. Οἱ δὲ Τρεῖς Ἱεράρχαι, τὰ πρότυπα τῶν ἀγωνιστῶν, εθε νὰ μᾶς εὐλογοῦν στὸν ἀγῶνα μας αὐτόν. Ἀμήν.
† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος
(Ομιλία του Μητροπολίτου Φλωρίνης στην αίθουσα των «Tριών Iεραρχών» Aθηνών 30-1-1960)
(Ομιλία του Μητροπολίτου Φλωρίνης στην αίθουσα των «Tριών Iεραρχών» Aθηνών 30-1-1960)
