ΣΗΜΕΡΑ, αγαπητοί μου, είναι ή αρχή της Μεγάλης Σαρακοστής. Εάν προσέξουμε τις ακολουθίες πού τελούνται τώρα, θα δούμε ότι την περίοδο αυτή επαναλαμβάνονται συχνά δυο λέξεις• αμαρτία-μετάνοια. Ή αμαρτία είναι ή ασθένεια της ψυχής και ή μετάνοια το φάρμακο. Ιατρός είναι ό Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, Ιατρείο και νοσοκομείο είναι ή Εκκλησία. Αυτή με λίγα λόγια είναι ή ουσία της Μεγάλης Σαρακοστής. Επαναλαμβάνω• ή αμαρτία είναι ή ασθένεια, ή μετάνοια το φάρμακο. Περί της μετανοίας λοιπόν θα είναι ό λόγος.
Τι είναι ή μετάνοια;
Ή μετάνοια είναι σύνθεσης πολλών στοιχείων. Όπως το μύρο, με το όποιο μυρωνόμεθα μετά το Βάπτισμα (κατασκευάζεται στο Πατριαρχείο τη Μεγάλη Πέμπτη), δεν είναι μία ουσία, αλλά είναι μείγμα πολλών ευωδών ουσιών και αρωμάτων, έτσι και ή μετάνοια είναι σύνθεσης πολλών θείων πραγμάτων.
• Ή μετάνοια είναι πίστης. πίστης, ότι υπάρχει Θεός, ότι ό Θεός είναι δίκαιος, ότι τιμωρεί το κακό και αμείβει το καλό. Όποιος δεν έχει πίστη δέ' μετανοεί δεν έχει ρίζα να στήριξη τη μετάνοια του. Σ αυτούς πού πιστεύουν «έδωκεν ό Θεός την μετάνοιαν εις ζωήν» (Πράξ. 11,18).
Ή μετάνοια ακόμη είναι έλπίς. Ποια έλπίς;
Ότι ό Θεός είναι πατέρας γεμάτος στοργή, πολυέλεος και πολυεύσπλαχνος, ότι δέχεται κ' εμάς με ανοικτές αγκάλες όπως τον άσωτο υιό. Ή μετάνοια είναι και γνώσις. Όχι γνώσις επιστημονική, των αστέρων και του υλικού σύμπαντος, αλλά γνώσις του εαυτού μας, το «γνώθι σεαυτόν» πού ζητούσαν οι προγονοί μας. Ο Ιατροφιλόσοφος Καρρέλ στο βιβλίο του «Ό άνθρωπος, αυτός ό άγνωστος» λέει ότι ό άνθρωπος, παρ' όλη την πρόοδο, παραμένει ό άγνωστος «Χι»• τον αγνοούμε στο βάθος του. Ή μετάνοια, πού προϋποθέτει γνώση των αμαρτημάτων μας, βοηθεί να γνωρίσουμε τον εαυτό μας.
•Μετάνοια όμως είναι κάτι περισσότερο απόγνωση. είναι συναίσθηση και αύτομεμψία. Πολλοί διηγούνται με αναίδεια τα βρωμερά «κατορθώματά» τους και γελάνε οι ασυναίσθητοι. Όχι έτσι• αυτό είναι σατανική εξομολόγηση. Ή μετάνοια έχει συντριβή και πένθος.
• Να προχωρήσω; Μετάνοια είναι τα δάκρυα, πού ρέουν από τα μάτια του μετανοούντος.
• Μετάνοια κυρίως είναι ή εξομολόγηση στον πνευματικό πατέρα, και μετά την εξομολόγηση ή αλλαγή βίου, τρόπου ζωής• ή παύσης του κακού και ή έναρξης του καλού.
• Ή μετάνοια, τέλος, βεβαιώνεται από τους καρπούς του αγίου Πνεύματος, όπως τους περιγράφει ό απόστολος Παύλος (βλ. Γαλ. 5,22).
Ιδού, αγαπητοί μου, ποια είναι ή «σύνθεση» του ουρανίου μύρου της μετανοίας. Από αυτά ένα στοιχείο θα τονίσω τη γνώση των αμαρτημάτων μας. Περί αυτής της γνώσεως μίλησαν κι άλλοι, αλλά ιδιαιτέρως ό Δαβίδ, ό όποιος έγραψε αυτό πού είπα στην αρχή• «Πάντες εξέκλιναν, άμα ηχρειώθησαν ουκ εστί ποιών χρηστότητα, ουκ εστίν έως ενός» (Ψαλμ. 13,3' 'Ρωμ. 3,12). Αυτό το λέει σ' ένα ψαλμό του, τον 13ο, πού θέλω απόψε να μελετήσετε. Τι λέει ό Δαβίδ, πού γνώρισε όσο λίγοι τον άνθρωπο; Εξ ιδίας πείρας λέει, ότι ή αμαρτία είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Αυτό σημαίνει το «Πάντες εξέκλιναν».
Δεν εξαιρείται κανείς, απολύτως κανείς. «Πάντες». Δηλαδή, κι αυτοί πού κάθονται στα μέγαρα, τα ανάκτορα και τους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης, αλλά και οι πάμπτωχοι Αφρικανοί και Ασιάτες. Αυτοί πού κατέχουν υψηλά αξιώματα, αλλά και οι φτωχοί και άσημοι. Αυτοί πού σπούδασαν σε πανεπιστήμια κ' έμαθαν γλώσσες, αλλά και οι αγράμματοι, πού δεν είναι εις θέσιν να βάλουν την υπογραφή τους. Αυτοί πού κολυμπούν στα δολάρια και τις λίρες, αλλά κ' εκείνος πού απόψε θα πέση να κοιμηθή νηστικός. Και οι μαύροι και οι άσπροι, και οι ερυθρόδερμοι και οι κίτρινοι και όλων των χρωμάτων. «Πάντες». Δηλαδή, οι θνητοί όλων των αιώνων και των εποχών, από τον καιρό του Αδάμ μέχρι της συντέλειας. Οι άντρες και οι γυναίκες, οι ασπρομάλληδες γέροντες πού έχουν το ένα πόδι στον τάφο, άλλα και οι νέοι πού σφύζουν από ζωή. «Πάντες», όλοι ανεξαιρέτως θα δώσουμε λόγο.
Θα σας φέρω δύο εικόνες της αμαρτίας. Ή πρώτη είναι του αποστόλου Παύλου, ό όποιος γράφει• «Συνέκλεισεν ό Θεός τους πάντας εις απείθειαν» ('Ρωμ. 11,32) και άλλου «συνέκλεισεν ή γραφή τα πάντα υπό άμαρτίαν» (Γαλ. 3,22). Τι θα πει «συνέκλεισε»; Τρόπον τινά όλοι είναι φυλακισμένοι σε μια απέραντη δυσώδη κ αι απαίσια φυλακή, πού λέγεται αμαρτία.
Την άλλη εικόνα αναφέρει κάποιος άλλος. είναι ή θάλασσα, ή πλατειά και βαθιά. Υπάρχει σημείο στον Ειρηνικό ωκεανό πού έχει βάθος 10.000 μέτρα• σκότος, άβυσσος. Όποιος βυθισθεί εκεί, θα πνίγη. Άλλα κ' ένας πού θα βυθισθεί στα 9.000 ή στα 5.000 ή στα 1.000 μέτρα, κι αυτός θα πνίγη. Κι ό άλλος πού θα βυθισθεί στα 500 μέτρα ή στα 200 ή στα 100 ή στα 10 μέτρα, κι αυτός πνίγεται. Άλλα θα πνίγη και αυτός πού το κεφάλι του είναι μια πιθαμή κάτω άπ' το νερό. Όλοι επομένως πνιγόμεθα μέσα στην αμαρτία. Μη εξετάζουμε το βάθος. Όλοι βρισκόμαστε «υπό άμαρτίαν» ('Ρωμ. 3,9). Και οι αγιότεροι των ανθρώπων έχουν την αμαρτία τους και βρίσκονται υπόδικοι. Αυτό σημαίνει το «Πάντες εξέκλιναν, άμα ηχρειώθησαν ουκ εστί ποιών χρηστότητα, ουκ εστίν έως ενός .
Και λοιπόν; Θ' απελπισθούμε; Όχι, αδελφοί μου, υπάρχει ελπίς αλίμονο αν δεν υπήρχε. Υπάρχει ένας, πού έμεινε έκτος αμαρτίας, εκτός της θαλάσσης αυτής. Ή κεφαλή του δεν βυθίστηκε• υπερέχει, επιπλέει, ίπταται επάνω του ωκεανού. Ποιος είναι; «Εις άγιος, εις Κύριος, Ιησούς Χριστός, εις δόξα Θεού Πατρός. Αμήν» (Φιλ. 2,11 και θ. Λειτ.). Αυτός είναι ή ελπίδα μας. και την ελπίδα σ' αυτόν, πού χαρίζει στον αμαρτωλό ή μετάνοια, τονίζει ή αγία μας Εκκλησία κατ' εξοχήν την περίοδο αυτή.
Με τι εικόνες να παραστήσω την ελπίδα της μετανοίας; Εγώ είμαι από νησί, και οΐ νησιώτες είναι ναυτικοί. (Ευχαριστώ το Θεό πού γεννήθηκα σε χωριό κοντά σ' ένα μοναστήρι, όπου ηγούμενος ήταν ό πάτερ Φιλόθεος ό Ζερβάκος, ένας άγιος των ήμερων μας). Μου έλεγε λοιπόν κάποιος γέρος απόμαχος ναυτικός το έξης. Μία μέρα, λέει, εκεί πού πλέαμε στον ωκεανό, κάποιος επιβάτης γλίστρησε άπ' το κατάστρωμα κ' έπεσε στη θάλασσα. Ποιος να τον σώσει; Ό καπετάνιος σταματάει το πλοίο και ρίχνει πάνω από τη γέφυρα ένα σχοινί. Το είδε ό ναυαγός να αιωρείται και έκανε πολλές φορές προσπάθεια να το πιάσει. Επί τέλους, με τη φωνή «Παναγία, βοήθα με», αρπάζει το σχοινί. Έτσι τον έσυραν πάνω στο καράβι, και ήταν πλέον ασφαλής στο κατάστρωμα• τα χέρια του όμως δεν ξεκολλούσαν ακόμη από το σχοινί, είχε νιώσει ότι σ' αυτό είναι ή ελπίδα του. Ή, όπως λένε οι πατέρες, ή μετάνοια είναι σανίδα σωτηρίας. Αντί σχοινί πετούν στο ναυαγό μια σανίδα, και πιάνοντας την επιπλέει και σώζεται. Ή, με σύγχρονη εικόνα, ή μετάνοια είναι το σωσίβιο, πού έχουν όλα τα πλοία για να σώζονται οι ναυαγοί.
Ευλογητός ό Θεός, πού υπάρχει το ναυαγοσωστικό πλοίο, υπάρχει ή Εκκλησία! Ναυαγοί είμεθα όλοι• αλλά ή αγάπη του Χριστού μας ρίχνει σχοινί. Ποιο είναι το σχοινί; Ή μετάνοια. Άρπαξε την! όπως εκείνος ό ναυαγός.
Άλλα για ν' αρπάξουμε το σκοινί αυτό, πρέπει να συναισθανθούμε την άμαρτωλότητά μας και άπ' τα βάθη της καρδιάς μας να πούμε «Κύριε, των δυνάμεων, μεθ' ημών γενού...»(Μ. Απόδειπνο). Όχι ψυχρά, αλλά με θερμή καρδιά.
Να προσέχετε, αγαπητοί μου, τα λόγια της Εκκλησίας και να έρχεστε τακτικά στις κατανυκτικές αυτές ακολουθίες. Και σύνθημα μας «Κανείς ανεξομολόγητος!». Σάς συνιστώ επίσης το μικρό βιβλιαράκι «Μετάνοια» του αειμνήστου άρχιμανδρίτου Σεραφείμ Παπακώστα προτού να εξομολογηθείτε διαβάστε το, να λάβετε γνώση των αμαρτημάτων μας. Και ό Θεός του ελέους να γίνη ίλεως και σ' εμένα τον επίσκοπο και σ' εσάς, για ν' ανεβούμε τα σαράντα σκαλιά. Κουράγιο, υπομονή! Με νηστεία, με προσευχή, με κατάνυξη, με συγχωρήσει, με έλεος και ελεημοσύνη, ατενίζοντας στο πρότυπο, τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, και δια πρεσβειών της ύπεραγίας Θεοτόκου, να φθάσουμε στο Μέγα Σάββατο και τη νύχτα της Αναστάσεως, και να ψάλουμε το ωραιότατο εκείνο τροπάριο• «Την άνάστασίν σου, Χριστέ Σωτήρ, άγγελοι υμνούσιν εν ουρανοίς• και ημάς τους επί γης καταξίωσαν εν καθαρά καρδία σε δοξάσειν»• αμήν.
Επίσκοπος Αυγουστίνος.
ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΗ ΟΜΙΛΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟΝ ΙΕΡΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΆΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΦΛΩΡΙΝΑ ΤΗΝ 17-03-1986 ΜΕ ΑΛΛΟ ΤΙΤΛΟ. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΜΗΣΗΣ 14-03-2005
ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΗ ΟΜΙΛΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟΝ ΙΕΡΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΆΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΦΛΩΡΙΝΑ ΤΗΝ 17-03-1986 ΜΕ ΑΛΛΟ ΤΙΤΛΟ. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΜΗΣΗΣ 14-03-2005
ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ ΒΡΑΔΥ
Πάντες εξέκλιναν, άμα ήχρειώθησαν ουκ εστί ποιών χρηστότητα, ουκ εστίν έως ενός» (Ψαλμ. 13,3-'Ρωμ. 3,12)