Ένας φλογερός ομολογητής και ένας ακλόνητος στύλος της ορθοδόξου πίστεως και αληθείας Μέσα στη σεπτή χορεία των γενναίων ομολογητών και θεοφόρων αγωνιστών της αμωμήτου χριστιανικής πίστεως που διέλαμψαν τον 8ο – 9ο μ.Χ. αιώνα κατά τη ζοφερή περίοδο της Εικονομαχίας, συναριθμείται και ο τιμώμενος στις 8 Μαρτίου Άγιος Θεοφύλακτος Επίσκοπος Νικομηδείας, ο οποίος διακρίθηκε για την πλούσια ποιμαντική και φιλανθρωπική του δραστηριότητα, αλλά παράλληλα αναδείχθηκε σθεναρός αγωνιστής της ορθοδόξου πίστεως και ακλόνητος στύλος της Εκκλησίας.
Ο Άγιος Θεοφύλακτος καταγόταν από την Ανατολή και γεννήθηκε περί το 765 επί των ημερών της βασιλείας του αυτοκράτορος Κωνσταντίνου Ε΄ του Ισαύρου. Σε νεαρή ηλικία περί το 780 ήρθε στην Κωνσταντινούπολη και συνδέθηκε με τον Άγιο Ταράσιο, τον μετέπειτα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (784-806), ο οποίος την
εποχή εκείνη είχε το αξίωμα του «πρωτοασηκρήτου», ήταν δηλαδή ο αρχιγραμματέας επί των απορρήτων της βασίλισσας Ειρήνης. Ο Ταράσιος αναγνωρίζοντας την ευθύτητα και ακεραιότητα του χαρακτήρα του Θεοφυλάκτου και εκτιμώντας τη σεμνότητα και την ενάρετη πολιτεία του, φρόντισε να τον μορφώσει χριστιανικά. Έτσι απόκτησε χριστιανική αγωγή και επιμελημένη παιδεία. Το 784 και μετά την παραίτηση του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Παύλου Δ΄, ανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο ο Ταράσιος. Τότε ο Θεοφύλακτος, ο οποίος για τον νέο πατριάρχη θα ήταν ο εκλεκτός συνεργάτης και ο φλογερός αγωνιστής της χριστιανικής αλήθειας, εκάρη μοναχός στη μονή που είχε ιδρύσει ο Άγιος Ταράσιος στον Βόσπορο. Εκεί μαζί με τον Άγιο Μιχαήλ, τον μετέπειτα Επίσκοπο Συνάδων, επιδόθηκαν από κοινού ως πνευματικοί αδελφοί σε μακροχρόνια αυστηρή άσκηση και έφτασαν σε μεγάλα ύψη αρετής και ηθικής τελειότητος, αφού απωθούσαν κάθε απόλαυση και ικανοποίηση της σαρκός. Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα το γεγονός ότι μία πολύ ζεστή ημέρα του καλοκαιριού, κατά την οποία όλοι οι μοναχοί διψούσαν υπερβολικά, άνοιξαν τη βρύση και ενώ το νερό έτρεχε ασταμάτητα, ο Θεοφύλακτος και ο Μιχαήλ δεν ήπιαν ούτε μία σταγόνα νερό. Γι’ αυτό και η εγκράτεια και η αυστηρή άσκηση τους κατέστησε ζώσες εικόνες της αρετής. Βλέποντας ο Άγιος Ταράσιος με θαυμασμό την ενάρετη και ασκητική πολιτεία των δύο μοναχών και πνευματικών του τέκνων, αλλά και έχοντας μεγάλη ανησυχία για τις κρίσιμες ημέρες που θα διερχόταν η Εκκλησία, αποφάσισε να τους χειροτονήσει επισκόπους, τον μεν Θεοφύλακτο Επίσκοπο της περιωνύμου πόλεως Νικομηδείας, τον δε Μιχαήλ Επίσκοπο Συνάδων στη Φρυγία.
εποχή εκείνη είχε το αξίωμα του «πρωτοασηκρήτου», ήταν δηλαδή ο αρχιγραμματέας επί των απορρήτων της βασίλισσας Ειρήνης. Ο Ταράσιος αναγνωρίζοντας την ευθύτητα και ακεραιότητα του χαρακτήρα του Θεοφυλάκτου και εκτιμώντας τη σεμνότητα και την ενάρετη πολιτεία του, φρόντισε να τον μορφώσει χριστιανικά. Έτσι απόκτησε χριστιανική αγωγή και επιμελημένη παιδεία. Το 784 και μετά την παραίτηση του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Παύλου Δ΄, ανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο ο Ταράσιος. Τότε ο Θεοφύλακτος, ο οποίος για τον νέο πατριάρχη θα ήταν ο εκλεκτός συνεργάτης και ο φλογερός αγωνιστής της χριστιανικής αλήθειας, εκάρη μοναχός στη μονή που είχε ιδρύσει ο Άγιος Ταράσιος στον Βόσπορο. Εκεί μαζί με τον Άγιο Μιχαήλ, τον μετέπειτα Επίσκοπο Συνάδων, επιδόθηκαν από κοινού ως πνευματικοί αδελφοί σε μακροχρόνια αυστηρή άσκηση και έφτασαν σε μεγάλα ύψη αρετής και ηθικής τελειότητος, αφού απωθούσαν κάθε απόλαυση και ικανοποίηση της σαρκός. Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα το γεγονός ότι μία πολύ ζεστή ημέρα του καλοκαιριού, κατά την οποία όλοι οι μοναχοί διψούσαν υπερβολικά, άνοιξαν τη βρύση και ενώ το νερό έτρεχε ασταμάτητα, ο Θεοφύλακτος και ο Μιχαήλ δεν ήπιαν ούτε μία σταγόνα νερό. Γι’ αυτό και η εγκράτεια και η αυστηρή άσκηση τους κατέστησε ζώσες εικόνες της αρετής. Βλέποντας ο Άγιος Ταράσιος με θαυμασμό την ενάρετη και ασκητική πολιτεία των δύο μοναχών και πνευματικών του τέκνων, αλλά και έχοντας μεγάλη ανησυχία για τις κρίσιμες ημέρες που θα διερχόταν η Εκκλησία, αποφάσισε να τους χειροτονήσει επισκόπους, τον μεν Θεοφύλακτο Επίσκοπο της περιωνύμου πόλεως Νικομηδείας, τον δε Μιχαήλ Επίσκοπο Συνάδων στη Φρυγία.
Έτσι περί το 800 χειροτονήθηκε Επίσκοπος Νικομηδείας ο Θεοφύλακτος και μιμούμενος την πολύπτυχη δραστηριότητα του Αγίου Ταρασίου στην Κωνσταντινούπολη, επιδόθηκε με ιδιαίτερο ζήλο στη διδασκαλία του λόγου του Θεού, αλλά παράλληλα ανέπτυξε και πλούσια φιλανθρωπική δραστηριότητα. Γι’ αυτό και σύντομα η Νικομήδεια απόκτησε χάρη στο άοκνο ενδιαφέρον του για τη φιλανθρωπία ευαγή ιδρύματα, όπως νοσοκομείο, ορφανοτροφείο και πτωχοκομείο, ενώ ανεγέρθηκε και ναός επ’ ονόματι των θαυματουργών και ιατρών Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού. Ο Άγιος Θεοφύλακτος μεριμνούσε με ιδιαίτερη αγάπη και ευσπλαχνία για τους ασθενείς, τους φτωχούς, τις χήρες και τα ορφανά. Παράλληλα ακολουθώντας το παράδειγμα του Αγίου Ταρασίου είχε καταρτίσει καταλόγους με τα ονόματα όλων των απόρων, στους οποίους χορηγούσε μηνιαίο βοήθημα, ενώ μιμούμενος τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό πήγαινε ο ίδιος στους ασθενείς του νοσοκομείου και περιποιείτο τις πληγές τους. Μάλιστα ο βιογράφος του αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ἐλεημόνει τόσον, ὥστε ἐπλήρου μίαν φιάλην ἀπό ζέον ὕδωρ καί μέ αὐτό ἔπλενε καί ἐκαθάριζε μέ τάς ἰδίας του τάς χείρας συμπαθέστατος τούς τυφλούς καί χωλούς καί τούς ἀσθενεῖς του». Γι’ αυτό και ο θεοπρόβλητος ιεράρχης της Νικομήδειας είχε καταστεί για τον λαό της επαρχίας του καιομένη λαμπάδα, η οποία έλαμπε, φώτιζε και θέρμαινε τις ψυχές.
Μετά όμως από την έκπτωση από τον θρόνο της βασίλισσας Ειρήνης, ξέσπασε μεγάλη αναταραχή μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας, όταν ανήλθε στον αυτοκρατορικό θρόνο ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος (813-820). Ο νέος αυτοκράτορας εξαπέλυσε και πάλι σκληρό διωγμό εναντίον της τιμητικής προσκυνήσεως των αγίων εικόνων. Αυτό είχε ως συνέπεια να υβρίζονται και να βεβηλώνονται οι ιερές εικόνες, γεγονός που οδήγησε την Εκκλησία του Χριστού και την πίστη των Ορθοδόξων σε κατάσταση διωγμού. Σ’ αυτή την κρίσιμη στιγμή ο διάδοχος του Αγίου Ταρασίου στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, Άγιος Νικηφόρος (806-815), αντιτάχθηκε με γενναιότητα στην εικονομαχία μαζί με τους μοναχούς της περίφημης Μονής Στουδίου και με αγωνιστές ιεράρχες, μεταξύ των οποίων αξιομνημόνευτοι είναι ο Άγιος Αιμιλιανός Επίσκοπος Κυζίκου, ο Άγιος Ευθύμιος Επίσκοπος Σάρδεων, ο Άγιος Ιωσήφ Επίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο Άγιος Μιχαήλ Επίσκοπος Συνάδων και ο Άγιος Θεοφύλακτος Επίσκοπος Νικομηδείας. Οι γενναίοι αυτοί ιεράρχες επισκέφθηκαν τον αυτοκράτορα Λέοντα Ε΄ τον Αρμένιο για να τον πείσουν να εγκαταλείψει την κακοδοξία του και να αντιληφθεί το λάθος, στο οποίο είχε υποπέσει. Όμως ο αυτοκράτορας επέδειξε επιμονή και αδιαλλαξία στις θέσεις του εναντίον των σεπτών και αγίων εικόνων, γεγονός που έκανε τον Άγιο Θεοφύλακτο να επιδείξει σθεναρή και ηρωική στάση ενώπιον του δυσσεβούς αυτοκράτορος. Έτσι με ξεχωριστή παρρησία και αδιαφορώντας για τις συνέπειες, στηλίτευσε με αυστηρότητα την αιρετική του στάση και τον έθεσε αντιμέτωπο με την τιμωρία του Παντοδυνάμου Θεού. Χαρακτηριστικά του είπε: «Γνωρίζω, βασιλεῦ, ὅτι καταφρονεῖς τήν ἀνοχήν καί τήν μακροθυμίαν τοῦ Θεοῦ˙ θά ἐπέλθη ὅμως ἐπί σέ αἰφνίδιος ὄλεθρος καί καταστροφή ὡς καταιγίς, καί οὐδείς θά εὑρεθῇ νά σέ σώσῃ κατ’ ἐκείνην τήν στιγμή ἐκ τοῦ κινδύνου».
Μόλις άκουσε ο αιρετικός αυτοκράτορας τη σθεναρή ομολογία πίστεως τόσο από τον μαχητικό ιεράρχη της Νικομήδειας όσο και από τους υπόλοιπους θαραλλέους ομολογητές και φλογερούς επισκόπους, διέταξε να εκθρονισθεί ο Πατριάρχης Νικηφόρος και να εξορισθούν σε διαφορετικά μέρη οι υπόλοιποι γενναίοι ιεράρχες της αμωμήτου ορθοδόξου πίστεως. Ο Άγιος Θεοφύλακτος, αφού του ξερίζωσαν τα γένια και τον έδειραν ανελέητα, τον εξόρισαν στο παραθαλάσσιο φρούριο Στρόβιλο, στο Θέμα των Κιβυρραιωτών που ήταν περιοχή, η οποία περιλάμβανε την αρχαία Καρία, Παμφυλία και τμήμα της Φρυγίας και όπου υπήρχε πόλη με την ονομασία Κίβυρρα. Στην εξορία έζησε τριάντα ολόκληρα χρόνια κάτω από δυσβάσταχτες στερήσεις και κακουχίες, τις οποίες υπέμεινε με αξιοθαύμαστη καρτερία, λαμβάνοντας δύναμη από την προσευχή του στον Κύριο. Το 820 και παρά την ανάρρηση στον θρόνο του Μιχαήλ Β΄ του Τραυλού, δεν μπόρεσε να ωφεληθεί από την αμνηστία του νέου αυτοκράτορα, ο οποίος ανακάλεσε από την εξορία τον Πατριάρχη Νικηφόρο. Στο μεταξύ οι σωματικές δυνάμεις του Αγίου Θεοφυλάκτου άρχισαν να εξασθενούν. Παρόλα αυτά προσευχόταν για τη σωτηρία του λαού και την αποκατάσταση της Ορθοδοξίας και μέσα από τη συνεχή αλληλογραφία προσπαθούσε να ενισχύσει το αγωνιστικό φρόνημα των χριστιανών, ώστε να μην υποκύψουν στις πιέσεις των εικονομάχων, αλλά να ομολογήσουν με παρρησία την ορθή πίστη. Όμως και τη φιλανθρωπική του δραστηριότητα δεν ανέστειλε κατά τη διάρκεια της τριαντάχρονης εξορίας του, αφού ο εξόριστος ιεράρχης της Νικομήδειας βοηθούσε όσους υπέφεραν και είχαν ανάγκη. 
Περί το 840 ο Άγιος Θεοφύλακτος, ο φλογερός αυτός ομολογητής και ακράδαντος στύλος της Ορθοδοξίας, παρέδωσε το πνεύμα του στον Κύριο και έτσι εισήλθε στην ουράνια μακαριότητα. Αργότερα και επί των ημερών της αυτοκράτειρας Θεοδώρας (842-857) αποκαταστάθηκε η ειρήνη μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας, αφού η ευσεβής αυτή αυτοκράτειρα συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη, η οποία επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου, γεγονός που έθεσε τέλος στη θεολογική διαμάχη και τους διωγμούς των ορθοδόξων από τους φανατικούς εικονομάχους. Έτσι η Ορθοδοξία θριάμβευσε και επικράτησε η αλήθεια, αφού το 843 έλαβε χώρα η αναστήλωση των αγίων εικόνων, γεγονός που έκτοτε εορτάζεται κατ’ έτος πανηγυρικά από τους απανταχού της Γης Ορθοδόξους την Κυριακή Α΄ Νηστειών, τη γνωστή ως «Κυριακή της Ορθοδοξίας». Μετά την επαναφορά της ειρήνης στην Εκκλησία ο Άγιος Μεθόδιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (842-846) μερίμνησε για τη μετακομιδή, σύμφωνα και με την επιθυμία των χριστιανών της Νικομήδειας, των ιερών λειψάνων του Αγίου Θεοφυλάκτου από τον τόπο της εξορίας του, όπου εκοιμήθηκε και ενταφιάσθηκε, στη Νικομήδεια. Εκεί τα εναπόθεσε στον ναό των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, τον οποίο ο ίδιος ο Άγιος είχε ανεγείρει κατά τη διάρκεια της ευδόκιμης και θεάρεστης αρχιερατείας του. Η Ορθόδοξη Εκκλησία συναρίθμησε τον ενάρετο και μαχητικό ιεράρχη της Νικομήδειας στους φλογερούς ομολογητές και σθεναρούς αγωνιστές της ορθής χριστιανικής πίστεως και καθιέρωσε να τιμά την πανίερη μνήμη του στις 8 Μαρτίου, ενώ προς τιμήν του ποιήθηκε υπό του Ευθυμίου Σιμωνοπετρίτου Ασματική Ακολουθία.
Ο Άγιος Θεοφύλακτος υπήρξε ο πρώτος πολιούχος της νήσου Ύδρας, αφού μετά το ένδοξο μαρτύριο του εξ Ύδρας νεομάρτυρος Αγίου Κωνσταντίνου, του εν Ρόδῳ αθλήσαντος στις 14 Νοεμβρίου 1800, καθιερώθηκε ο τοπικός νεομάρτυς ως πολιούχος και έφορος του ιστορικού νησιού του Αργοσαρωνικού με την πλούσια κολλυβαδική παράδοση. Ενδεικτικό είναι ότι ο πρώτος δήμαρχος της Ύδρας Λάζαρος Κουντουριώτης σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη θαυματουργική επέμβαση του Αγίου Θεοφυλάκτου στο νησί κατά τον σεισμό της 8ης Μαρτίου 1837, αφιέρωσε θαυμάσια φορητή εικόνα του Αγίου στην παλαίφατη Μονή Παναγίας Φανερωμένης, την ιδρυθείσα περί τα μέσα του 17ου αιώνα, η οποία αποτελεί τον σημερινό Καθεδρικό Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Ύδρας. Μάλιστα κατά τη διάρκεια του σεισμού κατέπεσε ο σταυρός του κωδωνοστασίου της Μονής και παραλίγο να φονεύσει τον δήμαρχο. Η εικόνα αυτή, η οποία φέρει χρονολογία 1837, αποτελεί σήμερα ιστορικό κειμήλιο του ιδρυθέντος το 1999 Εκκλησιαστικού Μουσείου Ύδρας «Ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς». Θαυμάσια φορητή εικόνα του Αγίου φυλάσσεται και στον ανεγερθέντα το 1780 ιστορικό ιερό ενοριακό ναό Υπαπαντής Χριστού πόλεως Ύδρας. Επ’ ονόματι του Αγίου Θεοφυλάκτου είναι αφιερωμένος ναός (εξωκκλήσιο) στο χωριό Παρπαριά της Χίου που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του ακριτικού αιγαιοπελαγίτικου νησιού, ενώ ο Άγιος τιμάται με ομώνυμο ναό και στην πόλη της Τήνου, ο οποίος ανεγέρθηκε με πρωτοβουλία του αειμνήστου Ιερομονάχου Θεοφυλάκτου Κρητικού.
Ο φλογερός ομολογητής και μαχητικός ιεράρχης της Νικομήδειας, Άγιος Θεοφύλακτος, αναδείχθηκε σε χρόνους χαλεπούς για την πορεία της Ορθοδοξίας, στύλος ακλόνητος της αληθείας, φύλακας άγρυπνος της ευσεβείας, καθαιρέτης ισχυρός της δυσσεβείας, εδραίωμα αρραγές της Εκκλησίας, όπως άλλωστε τόσο χαρακτηριστικά υμνείται και γεραίρεται μέσα από το απολυτίκιό του: «Φύλαξ ἄγρυπνος τῆς Ἐκκλησίας, καί καθαίρεσις τῆς δυσσεβείας, ἱεράρχα Θεοφύλακτε πέφηνας˙ τοῦ γάρ Χριστοῦ τήν εἰκόνα σεβόμενος, ὑπερορίας καί θλίψεις ὑπέμεινας. Πάτερ ὅσιε, Χριστόν τόν Θεόν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τό μέγα ἔλεος». Ας ευχηθούμε λοιπόν να αποτελέσει ο πρόμαχος αυτός της Ορθοδοξίας για τους σημερινούς χριστιανούς έναν φωτεινό οδοδείκτη και ένα απαράμιλλο πρότυπο αγωνιστικότητος, ώστε να μπορέσουμε να διατηρήσουμε ακραιφνή την πίστη και τη λατρεία μας στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό και έτσι να μην κινδυνεύσουμε να χάσουμε τον πνευματικό μας προσανατολισμό.
Βιβλιογραφία
· Γούναρη Γεωργίου Κων., Από την Πολιτεία των Αγίων, Έκδοσις Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών, 2009.
· Μπεράτη Θεοδώρου Κ., Αρχιμανδρίτου, Αθληταί Στεφανηφόροι, Έκδοσις Αδελφότητος Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήναι 1991.
Εικόνες
[1] Ο Άγιος Θεοφύλακτος Επίσκοπος Νικομηδείας. Φορητή εικόνα του 1837 στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Ύδρας.
[2] Ο Άγιος Θεοφύλακτος ήταν ο πρώτος πολιούχος της Ύδρας, αφού διέσωσε θαυματουργικά το νησί κατά τον σεισμό της 8ης Μαρτίου 1837.
[3] Στη βορειοδυτική Χίο και στην περιοχή του χωριού Παρπαριά υπάρχει εξωκκλήσιο αφιερωμένο στον Άγιο Θεοφύλακτο. www.panoramio.com
[4] Το εξωκκλήσιο του Αγίου Θεοφυλάκτου στην Παρπαριά της Χίου. www.naoschios.blogspot.gr
[5] Ο Άγιος Θεοφύλακτος τιμάται με ομώνυμο ναό στην Ιερά Νήσο Τήνο.
[6] Εξωτερική άποψη του ναού του Αγίου Θεοφυλάκτου στην πόλη της Τήνου.
[7] Εξωτερική άποψη του ναού του Αγίου Θεοφυλάκτου στην πόλη της Τήνου.
[8] Άποψη από το εσωτερικό του ναού του Αγίου Θεοφυλάκτου στην πόλη της Τήνου.
[9] Φορητή εικόνα του Αγίου Θεοφυλάκτου στο τέμπλο του ομωνύμου ναού της Τήνου.
[10] Φορητή ασημένια εικόνα του Αγίου Θεοφυλάκτου στον ομώνυμο ναό της Τήνου.
[11] Οι Άγιοι Θεοφύλακτος και Χαράλαμπος. Φορητή εικόνα στον ομώνυμο ναό της Τήνου.
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την προϋπόθεση της αναφοράς του συγγραφέα και του ιστολογίου πρώτης δημοσίευσης [Σύνδεσμος Κληρικών Χίου]