Ιερά Μονή Νέα Μονή (Χίος) Λίγα χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού, στους πρόποδες του Προβάπου όρους, προβάλλει το πιο αξιόλογο μοναστήρι της Χίου, ή παλαίφατη Νέα Μονή.
Το πατριαρχικό αυτό σταυροπήνιο, με τα βασιλικά χρυσόβουλα καί τα περίφημα ψηφιδωτά, είναι οχυρωμένο από φυσικά καί τεχνητά τείχη καί πύργους, τμήματα των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα.
Η Νέα Μονή της Χίου είναι ένα παλαιό ιστορικό μοναστήρι, που ιδρύθηκε το 1042 μ.Χ. και είναι γνωστό παγκοσμίως για τα εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτά του.
Εορτάζει κατά την απόδοση της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (23 Αυγούστου).
Το 1990 ανακηρύχθηκε μνημείο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Οί κτιριακές εργασίες της μονής άρχισαν το ...
1034 από τους χιώτες ασκητές Νικήτα, Ιωσήφ καί Ιωάννη. Πολύτιμο συμπαραστάτη στην προσπάθεια τους αυτή είχαν τον βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ' τον Μονομάχο.
Στά ιστορικά της μονής είναι διάχυτη ή παράδοση για τη θαυμαστή εύρεση της Παναγίας Νιαμονίτισσας.
Αυτή τη θαυματουργή εικόνα ανακάλυψαν μέσα σε πυκνός δάσος οι τρεις κτήτορες, τριγυρισμένη από αδιαπέραστα βάτα καί χαμόκλαδα.
Όσο οι τρεις μοναχοί (Νικήτας, Ιωάννης και Ιωσήφ, ασκήτευαν στην Παλαιά Μονή που είχαν χτίσει (Δες εδώ), η Παναγία τους γνώρισε ότι ο Κωνσταντίνος ο Μονομάχος που ήταν εξόριστος στη Λέσβο θα επέστρεφε στη Βασιλεύουσα Αυτοκράτορας.
Οι δυο από τους τρεις, ο Νικήτας και ο Ιωσήφ, πήγαν στη Λέσβο για να αναγγείλουν το ευχάριστο στο Μονομάχο.
Στην αρχή αυτός δεν τους πίστεψε αλλά με την επιμονή τους υπέκυψε στην καλοπροαίρετη διάθεσή τους.
Τους υποσχέθηκε δε ότι αν εκπληρωνόταν η προφητεία θα τους χάριζε ότι του ζητούσαν.
Οι όσιοι του είπαν τότε για την εικόνα (Παναγία Νιαμονίτισσα) και ότι επιθυμία τους ήταν να χτιστεί εκεί που βρέθηκε η εικόνα μεγαλοπρεπής ναός αντάξιος της Θεομήτορος, και σʼ αυτό ήθελαν να τους βοηθήσει.
Ο Μονομάχος δέχθηκε και τους έδωσε δε για ενέχειρο το πολύτιμο προσωπικό του δακτυλίδι.
Πριν περάσουν δυο χρόνια πέθαναν οι δυο αυτοκράτορες, Μιχαήλ ο Παφλαγόνας και Μιχαήλ ο Καλαφάτης, που είχαν εξορίσει το μονομάχο και στο θρόνο ανέβηκε η Ζωή.
Το 1042 κάλεσε από την εξορία το Μονομάχο με τιμές και τον ανακηρύσσει αυτοκράτορα και νόμιμο σύζυγό της.
Οι τρεις μοναχοί πήγαν στην Κωνσταντινούπολη και παρουσιάστηκαν στον Αυτοκράτορα.
Του θύμισαν την υπόσχεσή του παρουσιάζοντάς του και το δακτυλίδι.
Ο Αυτοκράτορας συγκινήθηκε και τήρησε την υπόσχεσή του. Τους είπε να περιηγηθούν την Κωνσταντινούπολη και να παρατηρήσουν τους Ναούς της εκτός από το Ναό της του Θεού Σοφίας, ώστε το σχέδιο που θα τους άρεσε να χρησιμοποιήσουν σαν πρότυπο για το χτίσιμο του Ναού της Μονής.
Οι μοναχοί κατά μία εκδοχή διάλεξαν το Ναό των Αγίων Αποστόλων που ήταν ένα αριστούργημα τέχνης του 6ου αιώνα. Όμως χωρίς να είναι γνωστοί οι λόγοι που δεν έγινε η επιθυμία των οσίων, η Νέα Μονή χτίστηκε με πρότυπο το Ναό των Αγίων Σεργίου και Βάκχου της Κωνσταντινούπολης. Ο Μονομάχος έστειλε στη Χίο κορυφαίο αρχιτέκτονα και η Νέα Μονή άρχισε να χτίζεται το 1042 και τελείωσε 1055.
Τη χρονιά αυτή πριν τελειώσει ο Ναός πέθανε ο Μονομάχος και δεν πρόλαβε να καμαρώσει τελειωμένη τη Μονή.
Το έργο του συνέχισε η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα.
Ο Μονομάχος προίκισε το μοναστήρι με ειδικές προσόδους, κτήματα, με το δικαίωμα να έχει πλοίο και το ευνόησε με φορολογικές απαλλαγές και με την καθιέρωση του δικαιώματος να είναι αυτοδέσμευτο και αυτεξούσιο.
Τα προνόμια αυτά επικυρώθηκαν και πολλαπλασιάστηκαν από τους επόμενους αυτοκράτορες, με αποτέλεσμα η Νέα Μονή να είναι ένα από τα πιο ονομαστά και πλούσια μοναστήρια του Αιγαίου μέχρι τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, οπότε και άρχισε η παρακμή του.
Κατά το διάστημα των 1000 σχεδόν χρόνων της ύπαρξής της, η μονή δοκιμάστηκε πολλές φορές από τις καταστροφές. Οι χειρότερες όλων συνέβησαν τον 19ο αιώνα, πρώτα το 1822 με την πυρπόληση και τη λεηλασία της μονής από τους Οθωμανούς και στη συνέχεια το 1881, όταν δυνατός σεισμός ("ο χαλασμός") κατέστρεψε κτήρια του συγκροτήματος.
Στο μοναστηριακό συγκρότημα που τειχίζεται με υψηλό περίβολο και προστατεύεται από αμυντικό πύργο στη ΒΔ γωνία, ακολουθείται η τυπική διάταξη των κτηρίων στα μοναστήρια των βυζαντινών χρόνων: στο μέσο, ελεύθερο από όλες τις πλευρές στέκει το Καθολικό, η κύρια δηλαδή εκκλησία της μονής, ενώ σε μικρή απόσταση από αυτό βρίσκεται η Τράπεζα, ο χώρος κοινής εστίασης των μοναχών στο κοινοβιακό σύστημα.
Ο υπόλοιπος χώρος καταλαμβάνεται από άλλα κοινόχρηστα κτήρια και κυρίως από πτέρυγες κελιών, που χρονολογούνται στον 17ο, 18ο κα 19ο αιώνα.
Από το αρχικό συγκρότημα του 11ου αιώνα, διατηρούνται σήμερα το Καθολικό, η κινστέρνα (δεξαμενή), ο πύργος, τμήμα της Τράπεζας και ο ναός του Αγίου Λουκά στο κοιμητήριο της μονής, εκτός του τείχους.
Το Καθολικό, το σπουδαιότερο κτήριο κάθε μοναστηριού, είναι αφιερωμένο στην Παναγία και εορτάζει στις 23 Αυγούστου.
Αποτελείται από τον κυρίως ναό, τον εσωνάρθηκα και τον εξωνάρθηκα, κτίσματα του 11ου αιώνα, το διμερές πρόσκτισμα προς Δ -που μέχρι πρόσφατα εθεωρείτο έργο της Τουρκοκρατίας ενώ είναι κι αυτό κατασκευή του 11ου αι.- και το νέο κωδωνοστάσιο του 1900, που αντικατέστησε παλαιότερο του 16ου αι. (του 1512).
Ο κυρίως ναός ανήκει στον οκταγωνικό αρχιτεκτονικό τύπο, το λεγόμενο "νησιώτικο".
Η μορφή που εμφανίζει σήμερα διαφέρει κατά πολύ από την αρχική του 11ου αι., εξαιτίας της πυρπόλησης του 1822 και του καταστροφικού σεισμού του 1881 που προκάλεσε την κατάρρευση μέρους του κτηρίου, την επισκευή του υπό νέα μορφή και την κατασκευή νέου τρούλου.
Στον κυρίως ναό και στον εσωνάρθηκα διατηρείται μικρό μέρος της ορθομαρμάρωσης που κάλυπτε τα κατακόρυφα μέρη των τοίχων και σχεδόν στο σύνολό του ο ψηφιδωτός διάκοσμος του 11ου αι., με εξαίρεση τον τρούλο και την ανατολική κόγχη.
Η Τράπεζα είναι επίμηκες κτήριο που καλύπτεται από ελαφρά οξυκόρυφη καμάρα. Στα ανατολικά απολήγει σε ημικυκλική αψίδα με τρίλοβο παράθυρο.
Η αψίδα αυτή είναι και το μόνο σχεδόν τμήμα του αρχικού κτηρίου του 11ου αι. που έχει σωθεί. Η σημερινή μορφή του υπόλοιπου κτηρίου οφείλεται σε πολλές κατά καιρούς επεμβάσεις και μετασκευές. Στο εσωτερικό διατηρείται το αυθεντικό τραπέζι του 11ου αι. μήκους 15,70 μ., η επιφάνεια του οποίου κοσμείται από μαρμαροθέτημα με κρούστες μαρμάρων, ομοίων με αυτά που χρησιμοποιήθηκαν στα δάπεδα και στην ορθομαρμάρωση του Καθολικού.
Η κινστέρνα, η δεξαμενή νερού, κατασκευάσθηκε με την ίδρυση της μονής στα ΒΔ του καθολικού.
Είναι ημιυπόσκαφο κτήριο ορθογωνίου σχήματος.
Στο εσωτερικό, οκτώ μαρμάρινοι κίονες, ανά τέσσερις σε δυο σειρές, στηρίζουν δεκαπέντε ημισφαιρικούς θολίσκους. Από τη μικρή θύρα που υπάρχει στην ανατολική όψη μπορεί μόνο να δει ο επισκέπτης το υποβλητικό εσωτερικό της κινστέρνας.
Ο πύργος, ύστατο καταφύγιο των μοναχών σε περίπτωση επιδρομής και βιβλιοθήκη της μονής για κάποια χρονική περίοδο, σήμερα είναι ερειπωμένος. Αρχικά ήταν τριώροφο κτήριο ενώ σήμερα σώζει μόνο το ισόγειο και τον πρώτο όροφο.
Οι πτέρυγες των κελιών, που μαρτυρούν για το πολυάνθρωπο της Νέας Μονής άλλοτε, διατηρούνται σήμερα σε κακή κατάσταση. Ερειπωμένη είναι αυτή της νότιας πλευράς, ενώ ανασκαφικές εργασίες που εκτελούνται από την Εφορεία αποκάλυψαν τα ερείπια και της ανατολικής πτέρυγας.
Τα ψηφιδωτά
Τα ψηφιδωτά της Νέας Μονής Χίου αποτελούν τη μία από τις τρεις κορυφαίες δημιουργίες των εικαστικών τεχνών στον ελλαδικό χώρο κατά τον Μεσαίωνα. Οι άλλες δύο είναι τα ψηφιδωτά της Μονής του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία και της Μονής Δαφνίου στην Αττική (Δαφνί). Παρότι χρονικά τοποθετούνται ανάμεσά τους, τα ψηφιδωτά της Νέας Μονής ξεχωρίζουν ως δείγματα της τέχνης της Βασιλεύουσας, σε αντίθεση με τις άλλες περιπτώσεις, όπου έχουμε δείγματα των «επαρχιακών σχολών» της Αυτοκρατορίας. Οι καλλιτέχνες που δούλεψαν εδώ ήταν Κωνσταντινουπολίτες, που ήλθαν κατευθείαν από την Πόλη και μαζί τους μετέφεραν την τεχνοτροπία τους, παρόμοια με αυτή που διακοσμούσε τα αυτοκρατορικά ανάκτορα και έχει πια χαθεί.
Στον θόλο του νάρθηκα υπήρχε η Παρθένος ως δεομένη μάνα, ψηφιδωτό που δεν σώζεται. Γύρω τις, στις 8 αψίδες τη «φρουρούν» ολόσωμα ψηφιδωτά των «στρατιωτικών αγίων»: Ευγένιος - Αυξέντιος - Ευστράτιος - Σέργιος - Θεόδωρος ο Στρατηλάτης - Βάκχος - Ορέστης - Μαρδάριος. Τους πλάγιους τοίχους του νάρθηκα υπήρχαν 6 χριστολογικές συνθέσεις: η Ανάσταση του Λαζάρου, ο Νιπτήρας (σε 2 μέρη με αναλυτικές επιγραφές), η Προδοσία του Ιούδα (επίσης με αναλυτικές ψηφιδωτές επιγραφές), η Ανάληψη και οι κατεστραμμένες σήμερα Βαϊοφόρος και Πεντηκοστή.
Στον κυρίως ναό, η καλύτερα σωζόμενη παράσταση είναι η Βάπτιση, η οποία, μαζί με τη Σταύρωση και την Ανάσταση αποτελεί το αριστουργηματικότερο ίσως τρίπτυχο. Υπάρχουν επίσης η Μεταμόρφωση και η Αποκαθήλωση, ενώ σώζονται οι παραστάσεις των 2 από τους 4 Ευαγγελιστές, του Ιωάννη (με φθορές) και του Μάρκου. Πάνω από το Ιερό Βήμα, η Πλατυτέρα σώζεται ακέφαλη.
Αξιοσημείωτη είναι η προσοχή που δόθηκε από τους δημιουργούς ώστε τα ψηφιδωτά του κυρίως ναού, ευρισκόμενα ψηλότερα από τον θεατή, να δείχνουν τις σωστές αναλογίες όταν παρατηρούνται από τα κάτω. Στην πραγματικότητα δηλαδή όσες παραστάσεις καλύπτουν καμπύλες επιφάνειες έχουν ελαφρώς «συμπιεσμένο» το κεντρικό ή άλλο μέρος ώστε να φαίνονται με τις σωστές αναλογίες στον θεατή, καθώς και άλλες διορθώσεις, που θεωρητικά θα απαιτούσαν γνώσεις Προβολικής Γεωμετρίας.
Nea Moni (New Monastery) of Chios (ΙI). Νέα Μονή Χίου(IΙ)
&
http://odysseus.culture.gr
Οι φωτογραφίες είναι δανεισμένες απο το http://naturedigital.blogspot.gr
http://stomenkalosstomenmetafovoutheou.blogspot.gr
