Λέγεται «Ἀντίδωρο», γιατί τό παίρνουμε ἀντί τῶν «Δώρων». «Δῶρα», «τίμια Δῶρα», καλοῦμε τήν θεία Κοινωνία. «Δωρεάν» μᾶς δίνει ὁ Χριστός τό Σῶμα Του καί τό Αἷμα Του στήν θεία Κοινωνία, «δωρεάν» χωρίς νά μᾶς ἀξίζει, γι᾽ αὐτό καί τά λέμε «Δῶρα».
Τό Ἀντίδωρο, λοιπόν, οἰκονομήθηκε γι᾽ αὐτούς, πού
γιά διάφορους λόγους δέν μπορεῖ νά κοινωνήσουν καί ἔτσι, ἀντί τῆς θείας Κοινωνίας, ἀντί τῶν Τιμίων Δώρων, παίρνουν γιά εὐλογία τό Ἀντίδωρο.
2. Πραγματικά, χριστιανοί μου, εἶναι μεγάλη εὐλογία τό Ἀντίδωρο. Εἶναι εὐλογία γιατί «περνάει» πρῶτα ἀπό ὀλόκληρη ἱερή Ἀκολουθία, τήν Ἀκολουθία τῆς Προσκομιδῆς. Κατά τήν Ἀκολουθία αὐτή, ἀπό τό πρόσφορο, πού ἐτοιμάζουν τά εὐλογημένα χέρια τῶν εὐσεβῶν γυναικῶν, ὁ ἱερεύς ἀποχωρίζει τήν κεντρική μερίδα πού γράφει «ΙΗΣΟΥΣ, ΧΡΙΣΤΟΣ, ΝΙΚΑ» τήν βάζει πάνω στό ἅγιο Δισκάριο, καί τό ὑπόλοιπο μέρος τοῦ προσφόρου, ξέρετε, χριστιανοί μου τί συμβολίζει; Συμβολίζει τήν Κοιλία τῆς Παναγίας!
Ἔτσι λέγει ὁ ἅγιος Γερμανός, ὁ Πατριάρχης τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Γιατί, ὅπως ἀπό τήν Κοιλία τῆς Παναγίας μας βγῆκε ὁ Χριστός, ἔτσι καί ἀπό τήν «κοιλία» τοῦ προσφόρου βγαίνει ἀπό τόν ἱερέα στήν Προσκομιδή ἡ κεντρική μερίδα «ΙΗΣΟΥΣ, ΧΡΙΣΤΟΣ, ΝΙΚΑ».
Αὐτή ἡ μερίδα στήν θεία Λειτουργία μέ τήν εὐχή πάλι τοῦ ἱερέα, ὦ μέγιστο θαῦμα!, θά γίνει Χριστός, θά γίνει τό Σῶμα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ!
3. Τό ὑπόλοιπο, λοιπόν, πρόσφορο, πού εἴπαμε ὅτι συμβολίζει τήν Παναγία μας, κόπτεται γιά Ἀντίδωρο. Πραγματικά, δέν εἶναι μεγάλη εὐλογία τό νά πάρετε μερίδα καί νά φᾶτε ἀπό αὐτό τό πρόσφορο; Οἱ παλαιοί ἔλεγαν τό Ἀντίδωρο «Ὕψωμα τῆς Παναγίας»! Τό ἔλεγαν «ὕψωμα», γιατί πραγματικά ὁ ἱερέας ὑψώνει τό πρόσφορο, μέχρι τό μέτωπό του, ὅταν ἀρχίζει τήν Προσκομιδή λέγοντας μάλιστα καί ἕνα εἰδικό τροπάριο (τό «ἐξηγόρασας ἡμᾶς ἐκ τῆς κατάρας τοῦ Νόμου...»). Καί τό λέμε «τῆς Παναγίας» ὕψωμα, γιατί εἴπαμε ὅτι τό πρόσφορο συμβολίζει τήν Κοιλία τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.
Ὅπως τό καταλαβαίνετε, χριστιανοί μου, γιά νά φᾶτε τό Ἀντίδωρο πρέπει νά εἶστε νηστικοί. Γιατί τό Ἀντίδωρο «πέρασε» ἀπό τήν Ἀκολουθία τῆς Προσκομιδῆς, ἡ ὁποία δέν εἶναι ὅπως ἡ Ἀρτοκλασία, πού τρῶμε τούς ἄρτους καί ἄς ἔχουμε φάει προηγουμένως· ἀλλά ἡ Προσκομιδή λέγω, εἶναι Ἀκολουθία πού συνδέεται μέ τήν θεία Λειτουργία. Καί τήν λέγουν μάλιστα τήν Προσκομιδή «λειτουργία ἐν ἐμβρύῳ»!
Δέν ἐπιτρέπεται ὅμως αὐτό γιά σᾶς τούς λαϊκούς καί γιά σᾶς τίς γυναίκες ἰδιαίτερα. Ἀλλά, ἐνῶ δέν ἐπιτρέπεται ἐσεῖς οἱ λαϊκοί νά μπεῖτε στό Ἱερό, γιά νά ἀσπαστεῖτε τήν Ἁγία Τράπεζα, παίρνοντας τό Ἀντίδωρο, ἀσπάζεσθε τό χέρι τοῦ ἱερέα, πού ἀγγίζει τήν Ἁγία Τράπεζα.
Ἀλλά θά πεῖτε, μπορῶ καί στό δρόμο νά ἀσπαστῶ τό χέρι τοῦ ἱερέα καί νά πάρω τήν εὐλογία αὐτή. Ὄχι, προσέχετε! Τήν ὤρα πού παίρνετε τό Ἀντίδωρο εἶναι μιά εἰδική εὐλογία ἀπό τό χέρι τοῦ ἱερέα. Γιατί εἶναι ἀκριβῶς ἡ ὥρα μετά τήν θεία Λειτουργία, πού τό χέρι τοῦ ἱερέα ἄγγιξε πρίν ἀπό λίγο τά ἅγια, καί στάζει Αἷμα, τοῦ Χριστοῦ τό Αἷμα, εἶναι χέρι «αἱμοσταγές»!
Ἔτσι, ἀσπαζόμενοι τό χέρι τοῦ ἱερέα, ὄταν παίρνετε τό Ἀντίδωρο αὐτή τήν στιγμή, εἶναι σάν νά ἀσπάζεστε τήν ἴδια τήν Ἁγία Τράπεζα, γιά νά μήν πῶ ὅτι εἶναι καί ἀκόμη περισσότερο.
Γι᾽ αὐτήν ὅμως τήν τελευταία εὐλογία πού εἶπα ὅτι λαμβάνετε παίρνοντας τό Ἀντίδωρο, ἐννοεῖται ὅτι πρέπει νά παίρνετε τό Ἀντίδωρο ἀπό τόν λειτουργοῦντα ἱερέα καί ὄχι νά τό παίρνετε μόνοι σας ἀπό τό παγκάρι.5. Τέλος, σᾶς συνιστῶ τό Ἀντίδωρο πού λαμβάνετε ἀπό τόν ἱερέα τήν Κυριακή, μήν τό τρῶτε ὄλο (ἤ ζητῆστε καί διπλό)· ἀλλά κρατᾶτε λίγο, γιά νά τρῶτε μόνοι σας κάθε μέρα στό σπίτι σας ἔνα μικρό θρύμμα κάθε πρωί (νηστικοί), μέ τόν ἁγιασμό τοῦ μηνός μαζί.
Ἀλλά πρῶτα θά τρῶτε τό Ἀντίδωρο καί μετά θά πίνετε τόν Ἁγιασμό, γιατί τό Ἀντίδωρο συνδέεται μέ τήν Θεία Λειτουργία.
Ξαναλέγω ὅμως ὅτι κανονικό Ἀντίδωρο εἶναι αὐτό πού κόβεται ἀπό τό πρόσφορο πού προσκομίστηκε ἀπό τόν ἱερέα.
Αὐτό ἀπό τό ὁποῖο βγῆκε ἡ μερίδα «ΙΗΣΟΥΣ, ΧΡΙΣΤΟΣ, ΝΙΚΑ» καί τέθηκε στό Ἅγιο Δισκάριο καί ὄχι αὐτό που κόβεται ἀπό ἄλλο πρόσφορο.
Μέ πολλές εὐχές,
† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας
† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας