Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης κ. κ. Ευστάθιος (κατά κόσμον Κωνσταντίνος Σπηλιώτης) γεννήθηκε στην Βαλύρα Μεσσηνίας το 1940. Είναι το τρίτο από τα πέντε αδέλφια της πολύτεκνης οικογένειας του Αθανασίου και της Παναγιώτας Σπηλιώτη. Τα εγκύκλια γράμματα έμαθε στο πολυθέσιο Δημοτικό Σχολείο της γενέτειράς του, ενώ τελείωσε το Γυμνάσιο-Λύκειο στην κωμόπολη του Μελιγαλά.
Απεφοίτησε το έτος 1963 εκ της Θεολογικής Σχολής των Αθηνών.
Το έτος 1964 εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Βουλκάνου στις 12 Αυγούστου και την 13ην εχειροτονήθη Διάκονος υπό του αοιδίμου Μητροπολίτου Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως κ. Ευσταθίου, τοποτηρητού τότε της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσσηνίας,του οποίου έλαβε και το όνομα.
Υπηρέτησε με τον βαθμό του Διακόνου ως Ιεροκήρυξ της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσσηνίας και ως καθηγητής, κατ΄ανάθεση, στο Ανώτερο Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο Καλαμάτας.
Το έτος 1966 μετετέθη ως Ιεροκήρυξ στην Ι. Μ. Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως τη επιμόνω παρακλήσει του αειμνήστου Μητροπολίτου. Χειροτονήθηκε στις 6-12-1966 στον Μητροπολιτικό Ναό Μεγαλοπόλεως πρεσβύτερος, την ίδια δε ημέρα του απονεμήθηκε το οφφίκιο του αρχιμανδρίτου.
Στην Ιερά Μητρόπολη Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως υπηρέτησε επί 11 συναπτά έτη ως ιεροκήρυξ εκ των οποίων τα δύο και ως καθηγητής στην επαγγελματική Σχολή Μεγαλοπόλεως.
Το έτος 1977 προσεκλήθη υπό του αειμνήστου Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου ως Ιεροκήρυξ και Πρωτοσύγκελλος, διορίσθηκε δε Ηγούμενος στην Ι. Μονή της μετανοίας του (Βουλκάνου).
Εξελέγη Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης την 28 Αυγούστου 1980, χειροτονήθηκε την 31 Αυγούστου και ενθρονίσθηκε την 28 Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους.
Κατά την διάρκεια της μακράς διακονίας του με την βοήθεια του Θεού και την συμπαράσταση των πιστών, παρουσίασε ένα τεράστιο έργο, το οποίο καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα εκκλησιαστικής, κοινωνικής και φιλανθρωπικής διακονίας.
Για το εν γένει έργο του τιμήθηκε με πολλά μετάλλια και διακρίσεις από Πατριάρχες, Εκκλησίες, ανθρώπους των Γραμμάτων και της Τέχνης, από Υπουργεία και από την πανελλήνια Ένωση Ιδιοκτητών Επαρχιακού Τύπου.
Το έτος 2006, επίσης, αναγορεύτηκε σε επίτιμο Διδάκτορα της Σχολής Επιστημών Ανθρώπινης Κίνησης και Ποιότητας Ζωής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Αναλυτικότερα:
Α. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ.
α. Ολοκλήρωσε το Επισκοπείο και τα Γραφεία της Ιεράς Μητροπόλεως που παρέλαβε από τον προκάτοχό του.
β. Αποπεράτωσε και εγκαινίασε τον μεγαλοπρεπή Ιερό Ναό Αγ. Νικολάου Σπάρτης.
γ. Θεμελίωσε και εγκαινίασε 140 Ιερούς Ναούς, ενοριακούς και παρεκκλήσια ή εξωκκλήσια σ΄ ολόκληρη την Ιερά Μητρόπολη.
δ. Δημιούργησε κύκλους Μελέτης Αγίας Γραφής
ε. Αναδιοργάνωσε τα Κατηχητικά Σχολεία και των τριών βαθμίδων.
στ. Καθιέρωσε εσπερινές ομιλίες στον Ιερό Ναό του πολιούχου Οσίου Νίκωνος και σε άλλες μεγάλες ενορίες, ενώ περιόδευσε και περιοδεύει τουλάχιστον άπαξ του έτους όλες σχεδόν τις ενορίες ακόμη και τους απομακρυσμένους οικισμούς ιεροπράττων και κηρύττων ανελλιπώς.
ζ. Ίδρυσε και εγκαινίασε 28 ενοριακά Κέντρα Νεότητος στη Σπάρτη και στην περιφέρεια.
η. Έκτισε και εγκαινίασε 30 Ιερατικές Στέγες, ώστε σήμερα η Μητρόπολη να διαθέτει 70 ιερατικές στέγες για την εξυπηρέτηση των ιερατικών οικογενειών.
θ. Καθιέρωσε μηνιαίες Ιερατικές Συνάξεις.
ι. Χειροτόνησε 88 νέους κληρικούς, οι οποίοι διακρίνονται για το ήθος, την μόρφωση και την αγάπη τους προς το ιερό θυσιαστήριο.
ια. Αναστήλωσε την Ιερά Μονή Γόλας, έκτισε καινούργιες πτέρυγες στην Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας Ιέρακος, ανακαίνισε τις υπόλοιπες και επάνδρωσε την Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων Πάρνωνος, την Ιερά Μονή Αγίων Τεσσαράκοντα και την Ιερά Μονή Ευαγγελισμού Ιέρακος.
ιβ. Δημιούργησε Εκκλησιαστική Βιβλιοθήκη που στεγάζεται στο Επισκοπείο με χιλιάδες βιβλία, καθώς και άλλες βιβλιοθήκες στα ενοριακά πνευματικά Κέντρα.
ιγ. Ανέπτυξε σημαντική εκδοτική δραστηριότητα με έκδοση βιβλίων του ιδίου και προσοντούχων κληρικών της Ιεράς Μητροπόλεως, ενημερωτικού, διαφωτιστικού και κατηχητικού περιεχομένου, εγκολπίων ημερολογίων, ενώ ανελλιπώς εκδίδει το περιοδικό της Ι. Μητροπόλεως «Οσιος Νίκων ο Μετανοείτε»..
ιδ. Ίδρυσε ένα καλαίσθητο κτήριο που ονομάστηκε Νεανική γωνιά προοριζόμενο για το νεανικό έργο της Μητροπόλεως, το οποίο παρεδόθη άνευ ενοικίου για την λειτουργία της Πανεπιστημιακής Σχολής της Σπάρτης. Το Κέντρο αυτό εγκαινιάσθηκε σε μεγαλοπρεπή τελετή με την παρουσία του αοιδίμου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρού Χριστοδούλου, στις 25 Νοεμβρίου 1998, σε μια σημαντική ημέρα για την πόλη και τον Νομό Λακωνίας, αφού γιορτάζονταν τα χίλια χρόνια από την κοίμηση του πολιούχου Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε.
Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΟ ΕΡΓΟ
1. Θεμελίωσε και εγκαινίασε το ίδρυμα Περιθάλψεως Χρονίως Πασχόντων «Ο Άγιος Παντελεήμων – Άσυλο Ανιάτων», ένα λαμπρό ίδρυμα με ευρωπαϊκές προδιαγραφές που περιθάλπει 90 τροφίμους που πάσχουν από ανίατες ασθένειες ή είναι άτομα με ειδικές ανάγκες.
2. Αποπέρατωσε και εγκαινίασε το δεύτερο όροφο του «Γηροκομείου Σπάρτης» και τριπλασίασε τον αριθμό των περιθαλπομένων γερόντων. Σήμερα περιθάλπει 100 γέροντες.
3. Ίδρυσε και εγκαινίασε το «Κέντρο Αποκαταστάσεως και Αποθεραπείας Ημερησίας Νοσηλείας». Πρόκειται για ένα πρότυπο Ίδρυμα που προσφέρει θεραπεία σε άτομα με κινησιακά και άλλα προβλήματα.
4. Ίδρυσε και εγκαινίασε την «Σχολή Καταρτίσεως Ατόμων με ειδικές ανάγκες» που στεγάζεται στο Άσυλο Ανιάτων και φοιτούν 35 μαθητές εκ των οποίων οι 20 είναι τρόφιμοι του ιδρύματος και οι υπόλοιποι 15 εξωιδρυματικοί που μεταφέρονται με ειδικό λεωφορείο καθημερινώς χωρίς καθόλου να επιβαρύνονται οι δικοί τους.
5. Ίδρυσε, θεμελίωσε και εγκαινίασε το ίδρυμα περιθάλψεως ηλικιωμένων Ατόμων «Ο Άγιος Αθανάσιος» Νεαπόλεως που περιθάλπει 30 συμπαθείς απομάχους της ζωής.
6. Θεμελίωσε και εγκαινίασε στους Μολάους το δίδυμο Ίδρυμα περιθάλψεως ηλικιωμένων ατόμων και Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες, «Αγία Παρασκευή» το οποίο προσφέρει στέγη, τροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και στοργή σε 80 συνανθρώπους μας.
7. Θεμελίωσε και έθεσε σε λειτουργία το νέο Γηροκομείο Ελίκας «Ο Άγιος Χαράλαμπος» πού ανοικοδόμησε εκ θεμελίων και με σύγχρονες προδιαγραφές το Ίδρυμα Σταύρος Σπ. Νιάρχος .
8. Θεμελίωσε και εγκαινίασε στο όρος Ταΰγετος τις μόνιμες «Νεανικές Κατασκηνώσεις» που φιλοξενούν 400 παιδιά το καλοκαίρι Γυμνασίου –Λυκείου και φοιτητές.
9. Θεμελίωσε και εγκαινίασε στο Παλαιόκαστρο Νεαπόλεως, σε παραθαλάσσια περιοχή τις «Κατασκηνώσεις για Άτομα με ειδικές Ανάγκες» και άλλες ευαίσθητες ομάδες ανθρώπων. Επίσης χρησιμοποιούνται για την φιλοξενία ιερατικών οικογενειών η παιδιών από άλλες χώρες.
10. Θεμελίωσε στη Σπάρτη «Βρεφονηπιακό Σταθμό» της Ιεράς Μητροπόλεως, χορηγία της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος. Το Κτήριο αποπερατώθηκε και σύντομα θα γίνουν τα εγκαίνιά του.
11. Ίδρυσε και εγκαινίασε το Πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι», το οποίο εξυπηρετεί κάθε χρόνο 100 οικογένειες η μοναχικά Άτομα στα οποία προσφέρεται με επιστημονικό και εθελοντικό προσωπικό ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τροφή, καθαριότητα και συντροφιά.
12. Λειτουργεί το «Γενικό Φιλόπτωχο Ταμείο», το οποίο εξυπηρετεί δεκάδες αναξιοπαθούντες κάθε χρόνο, διαθέτοντας ένα πολύ σημαντικό ποσό για την θεραπεία των αναγκών τους.
13. Ίδρυσε «Ταμείο υποτροφιών για φοιτητές και μαθητές» και «Ταμείο υποτροφιών για όλους ανεξαιρέτως τους σπουδάζοντες την θεολογία», οι οποίοι προορίζονται για την Ιερωσύνη.
14. Ανασυγκρότησε «110 Ενοριακά Φιλόπτωχα Ταμεία», τα οποία ανταποκρίνονται στις ανάγκες των κατοίκων της Επαρχίας μας.
Γ. ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΝΕΥΣΤΗΣ ΚΑΙ ΙΔΡΥΤΗΣ
1. Της Σχολής Γονέων που λειτούργησε από το 1983 και είχε πρωτοπορία στον ελληνικό χώρο.
2. Του Κέντρου εθελοντικής αιμοδοσίας που λειτούργησε πριν ακόμη υπάρξει άλλο στην οικεία Επαρχία .
3. Του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Ιεράς Μητροπόλεως με μεγάλη εμβέλεια, αφού ακούγεται και στις γειτονικές Μητροπόλεις.
4. Του Μουσείου Εκκλησιαστικής Τέχνης που στεγάζεται στον δεύτερο όροφο του Επισκοπείου και έχει μουσειακά αντικείμενα ιδιαιτέρας θρησκευτικής και ιστορικής σημασίας.
Δ1. ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΠΑΡΤΗΣ
1. Στο Καθίδρυμα Αθανασίου Ματάλα του Λακεδαιμονίου.
2. Στο Κληροδότημα Πάπας.
3. Στο Κληροδότημα Λαμπράκη.
4. Στο Κληροδότημα Κερασιώτη.
5. Στο Κληροδότημα Σταύρος Καλκανδής.
6. Στο Τμήμα του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού ως επίτιμος.
7. Στην Επιτροπή Καταπολεμήσεως των Ναρκωτικών.
8. Στο Προσκύνημα του Αγ. Νεκταρίου Συκέας.
9. Στο Προσκύνημα του Αγ. Βασιλείου Σπάρτης.
Δ2. ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
1. Πρόεδρος της Μονίμου Συνοδικής Επιτροπής Μοναχισμού της Εκκλησίας της Ελλάδος.
2. Πρόεδρος της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής επί Ειδικών Ποιμαντικών Θεμάτων και Καταστάσεων της Εκκλησίας της Ελλάδος.
3. Πρόεδρος της Εκκλησιαστικής Κεντρικής Υπηρεσίας Οικονομικών της Εκκλησίας της Ελλάδος (ΕΚΥΟ).
4. Πρόεδρος Επιτροπής Καταρτίσεως Κανονισμού Διοικήσεως των ιερών Μητροπόλεων της Εκκλησίας της Ελλάδος.
5. Πρόεδρος της Επιτροπής Τροποποιήσεως του Κανονισμού περί ιερών Μονών και καταρτίσεως Κανονισμού περί ιερών Ησυχαστηρίων.
6. Συνοδικός Σύνδεσμος εις την Συνοδική Επιτροπή επί της Χριστιανικής Αγωγής και της Νεότητος.
7. Χρημάτισε δύο φορές Τοποτηρητής της Ιεράς Μητροπόλεως Κυθήρων (1997-1998 και το 2005), της Ιεράς Μητροπόλεως Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως (2006), καθώς και της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσσηνίας (2007).
Ε. ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ:
Επεσκέφθη με εκκλησιαστική Αποστολή το Πατριαρχείο Ρουμανίας, το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, την Εκκλησία της Ουκρανίας, την Εκκλησία Τσεχίας και Σλοβακίας,
την Εκκλησία της Φινλανδίας, την Εκκλησία της Κορέας και πλειστάκις το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως μέλος Επιτροπών για διμερείς συνομιλίες επί προκυψάντων θεμάτων μεταξύ των δύο Εκκλησιών.
ΣΤ. ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΕΙΣ
Εκπροσώπησε:
1. Τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. κ. Βαρθολομαίο και την Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως κατά τις εορταστικές εκδηλώσεις στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου επί τη ανακηρύξει ως Αγίου του Ιωακείμ Ιθακησίου (1998).
2. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Παναγιώτατο Πατριάρχη στην εν Κύπρω χειροτονία και ενθρόνιση του Μητροπολίτου Λεμεσού κ. Αθανασίου.
3. Την Εκκλησία της Ελλάδος στην εν Γενεύη Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη το 1999.
Ζ. ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΒΙΒΛΙΩΝ
1. «Τα Διδαχικά».
2. « Τό Μονύδριον του Προφήτου Ηλιού παρά το Γεωργίτσι».
3. «Υπό την σκιάν του Μυστρά – Κληρονομιά, παρουσία και προσφορά της Τοπικής Εκκλησίας».
4. «Απόπειρα σκιαγραφήσεως του Θεοδωρήτου Βρεσθένης».
5. «Ομιλία εις τα Εγκαίνια του Ασύλου Ανιάτων Σπάρτης».
6. «Είς μνημόσυνον αιώνιον».
7. «Τό Αγγελικόν Πολίτευμα και η Πολιτεία».
8. «Εόρτια μηνύματα».
9. «Ομιλία εις τα Αποκαλυπτήρια των προτομών του Εθνομάρτυρος Λακεδαιμονίας Ανανίου και του Επισκόπου Βρεσθένης Θεοδωρήτου Β΄»
10. «Πότε θα μας απασχολήσει σοβαρά η ψυχαγωγία των παιδιών μας;»
11. Δημοσίευσε εκατοντάδες άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες.