δυσκολώτερα διδάσκεται εἶνε ὁ ἄνθρωπος. Περίεργο, καὶ ὅμως ἀληθινό. Τὸ γαϊδουράκι, ἂν γλιστρήσῃ καὶ πέσῃ σ᾿ ἕνα λάκκο, στὸ ἑξῆς σημαδεύει τὸ μέρος καὶ ἂν ξαναπεράσῃ δὲν πέφτει πλέον. Προσέχει. Τὸ πάθημα τοῦ γίνεται μάθημα. Ἡ ἀνθρωπότης ὅμως, μὲ ὅλα τὰ σχολεῖα καὶ τὰ πανεπιστήμιά της, μὲ τοὺς πυραύλους καὶ τὰ ἄλλα ἐπιτεύγματά της, εἶνε χειρότερη ἀπὸ τὸ ζῷο αὐτό. Γλίστρησε καὶ ἔπεσε μία φορὰ στὸ λάκκο, στὸν πρῶτο παγκόσμιο πόλεμο, καὶ γέμισε ὁ λάκκος ἀπὸ αἵματα καὶ κόκκαλα. Δὲν πέρασαν 20-30 χρόνια καὶ προτοῦ νὰ ἐπουλωθοῦν τὰ τραύματά της ἡ ἀνθρωπότης πέφτει πάλι στὸ λάκκο, στὸν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μὲ νέα θύματα. Ἀλλ᾿ οὔτε αὐτὸ τὴν σωφρόνισε. Καὶ σήμερα πάλι ὅλα τὰ ἔθνη, ἐνῷ μιλοῦν περὶ εἰρήνης, ἑτοιμάζονται γιὰ πόλεμο. Ὅπως εἶπε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ἡ εἰρήνη τῆς ἀνθρωπότητος κρέμεται ἀπὸ μιὰ τρίχα ἀλόγου. Μπορεῖ νὰ γίνῃ τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, ὁ ὁποῖος στὴν Ἀποκάλυψι ὀνομάζεται «Ἁρμαγεδών» (Ἀπ. 16,16).
* * *
Ποιός φταίει; Ἐμένα ρωτᾶτε ποιός φταίει;
Πολλοὶ λένε, ὅτι φταίει ἡ Ἐκκλησία, φταίει ὁ χριστιανισμός. Γιατὶ ὑποσχέθηκε νὰ φέρῃ εἰρήνη στὸν κόσμο καὶ εὔχεται διαρκῶς «ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου», καὶ ὅμως δὲν κατώρθωσε νὰ καταργήσῃ τοὺς πολέμους. Ὁ χριστιανισμὸς ἀπέτυχε, λένε, νὰ ἐγκαθιδρύσῃ τὸ βασίλειο τῆς εἰρήνης.
Τί θ᾿ ἀπαντήσουμε σ᾿ αὐτοὺς τοὺς ἀθέους καὶ ἀπίστους; Θ᾿ ἀπαντήσουμε μὲ ἕνα παράδειγμα. Ἐὰν ἕνας ἄρρωστος κινδυνεύῃ καὶ ὁ γιατρὸς τοῦ δίνῃ φάρμακο, ἀλλ᾿ αὐτὸς δὲν θέλῃ νὰ τὸ πάρῃ, καὶ πεθάνῃ, σᾶς ἐρωτῶ, ποιός φταίει; Φταίει ὁ γιατρός; Φταίει ὁ ἀσθενὴς ἀσφαλῶς. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει κ’ ἐδῶ. Ὑπάρχει ὁ γιατρός, ὑπάρχει καὶ τὸ φάρμακο. Ἀλλὰ ὁ ἀσθενὴς δὲν δέχεται τὸ φάρμακο.
Ἀσθενὴς εἶνε ἡ ἀνθρωπότης, ὁ κόσμος ὅλος. Ἀσθενεῖ πνευματικῶς, ἠθικῶς, κοινωνικῶς, ἀπὸ πάσης ἀπόψεως. Στὸ προσκέφαλο τῆς ἀσθενοῦς ἀνθρωπότητος μαζεύτηκαν πολλοὶ «γιατροί»· φιλόσοφοι, διπλωμάτες, πολιτικοί, στρατηγοί, κοινωνιολόγοι, οἰκονομολόγοι, διάφοροι ἐπιστήμονες. Εἶνε οἱ κοσμοδιορθωταί, ποὺ ὑπόσχονται, ὅτι θὰ δώσουν τέλος στὰ δεινὰ καὶ θὰ ἔρθῃ εἰρήνη στὴν ἀνθρωπότητα. Τί κατώρθωσαν ὅμως; Ἀπέτυχαν· ἡ ἱστορία τὸ ὁμολογεῖ. Τὰ φάρμακά τους εἶνε σὰν τὶς ἀσπιρίνες. Παίρνεις μιὰ ἀσπιρίνη καὶ νομίζεις ὅτι θεραπεύθηκες. Πέφτει πράγματι ὁ πυρετός, ἀλλὰ προσωρινῶς. Μετὰ ἀπὸ λίγο ἐπανέρχεται. Διότι τὸ κακὸ εἶνε βαθύτερο μέσα στὸν ἀνθρώπινο ὀργανισμό.
Ἐὰν ὁ κόσμος μποροῦσε νὰ σωθῇ μὲ ὅλους αὐτούς, ―προσέξτε τί θὰ πῶ― δὲν θὰ κατέβαινε ὁ Θεὸς ἀπὸ τὸν οὐρανό! Δὲν διορθώνεται ὁ κόσμος μὲ τὶς δικές του δυνάμεις. Γι᾿ αὐτὸ χρειάστηκε νὰ κλίνῃ οὐρανοὺς καὶ νὰ κατέβῃ ἐδῶ κάτω ὁ Υἱὸς τῆς Παρθένου, γιὰ νὰ προσφέρῃ τὰ φάρμακά του. Ἕνας εἶνε ὁ Σωτήρας τοῦ κόσμου, ὁ ἰατρὸς τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός. Καὶ ποιό εἶνε τὸ φάρμακό του; Ὦ ἀγαπητοί μου, δὲν ὁμιλῶ γιὰ νὰ κάνω ἐπίδειξι ῥητορείας – ποὺ δὲν ὑπάρχει σ’ ἐμένα· ὁμιλῶ διὰ πίστεως. Συνιστῶ σὲ ὅλους καὶ πρῶτα στὸν ἑαυτό μου ἕνα φάρμακο. Προσφέρεται δωρεάν, καὶ εἶνε δοκιμασμένο, ἀποτελεσματικό, σωτήριο. Μὴν τὸ περιφρονήσετε. Λέγεται – μία λέξι. Ὦ Θεέ μου, ἄνοιξε τὶς καρδιὲς ὅλων τῶν Χριστιανῶν νὰ νιώσουν αὐτὸ ποὺ θὰ πῶ. Τὸ φάρμακο, ἀγαπητοί μου, εἶνε μία λέξις ποὺ ὑπάρχει στὸ σημερινὸ εὐαγγέλιο, καὶ ἔκανα ὅλον αὐτὸ τὸν ἑλιγμὸ γιὰ νὰ φθάσω στὸ σημεῖο αὐτό. Τὸ σωτήριο φάρμακο εἶνε τὸ «Μετανοεῖτε» (Ματθ. 4,17), ἡ μετάνοια.
Πολλοὶ λένε, ὅτι φταίει ἡ Ἐκκλησία, φταίει ὁ χριστιανισμός. Γιατὶ ὑποσχέθηκε νὰ φέρῃ εἰρήνη στὸν κόσμο καὶ εὔχεται διαρκῶς «ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου», καὶ ὅμως δὲν κατώρθωσε νὰ καταργήσῃ τοὺς πολέμους. Ὁ χριστιανισμὸς ἀπέτυχε, λένε, νὰ ἐγκαθιδρύσῃ τὸ βασίλειο τῆς εἰρήνης.
Τί θ᾿ ἀπαντήσουμε σ᾿ αὐτοὺς τοὺς ἀθέους καὶ ἀπίστους; Θ᾿ ἀπαντήσουμε μὲ ἕνα παράδειγμα. Ἐὰν ἕνας ἄρρωστος κινδυνεύῃ καὶ ὁ γιατρὸς τοῦ δίνῃ φάρμακο, ἀλλ᾿ αὐτὸς δὲν θέλῃ νὰ τὸ πάρῃ, καὶ πεθάνῃ, σᾶς ἐρωτῶ, ποιός φταίει; Φταίει ὁ γιατρός; Φταίει ὁ ἀσθενὴς ἀσφαλῶς. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει κ’ ἐδῶ. Ὑπάρχει ὁ γιατρός, ὑπάρχει καὶ τὸ φάρμακο. Ἀλλὰ ὁ ἀσθενὴς δὲν δέχεται τὸ φάρμακο.
Ἀσθενὴς εἶνε ἡ ἀνθρωπότης, ὁ κόσμος ὅλος. Ἀσθενεῖ πνευματικῶς, ἠθικῶς, κοινωνικῶς, ἀπὸ πάσης ἀπόψεως. Στὸ προσκέφαλο τῆς ἀσθενοῦς ἀνθρωπότητος μαζεύτηκαν πολλοὶ «γιατροί»· φιλόσοφοι, διπλωμάτες, πολιτικοί, στρατηγοί, κοινωνιολόγοι, οἰκονομολόγοι, διάφοροι ἐπιστήμονες. Εἶνε οἱ κοσμοδιορθωταί, ποὺ ὑπόσχονται, ὅτι θὰ δώσουν τέλος στὰ δεινὰ καὶ θὰ ἔρθῃ εἰρήνη στὴν ἀνθρωπότητα. Τί κατώρθωσαν ὅμως; Ἀπέτυχαν· ἡ ἱστορία τὸ ὁμολογεῖ. Τὰ φάρμακά τους εἶνε σὰν τὶς ἀσπιρίνες. Παίρνεις μιὰ ἀσπιρίνη καὶ νομίζεις ὅτι θεραπεύθηκες. Πέφτει πράγματι ὁ πυρετός, ἀλλὰ προσωρινῶς. Μετὰ ἀπὸ λίγο ἐπανέρχεται. Διότι τὸ κακὸ εἶνε βαθύτερο μέσα στὸν ἀνθρώπινο ὀργανισμό.
Ἐὰν ὁ κόσμος μποροῦσε νὰ σωθῇ μὲ ὅλους αὐτούς, ―προσέξτε τί θὰ πῶ― δὲν θὰ κατέβαινε ὁ Θεὸς ἀπὸ τὸν οὐρανό! Δὲν διορθώνεται ὁ κόσμος μὲ τὶς δικές του δυνάμεις. Γι᾿ αὐτὸ χρειάστηκε νὰ κλίνῃ οὐρανοὺς καὶ νὰ κατέβῃ ἐδῶ κάτω ὁ Υἱὸς τῆς Παρθένου, γιὰ νὰ προσφέρῃ τὰ φάρμακά του. Ἕνας εἶνε ὁ Σωτήρας τοῦ κόσμου, ὁ ἰατρὸς τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός. Καὶ ποιό εἶνε τὸ φάρμακό του; Ὦ ἀγαπητοί μου, δὲν ὁμιλῶ γιὰ νὰ κάνω ἐπίδειξι ῥητορείας – ποὺ δὲν ὑπάρχει σ’ ἐμένα· ὁμιλῶ διὰ πίστεως. Συνιστῶ σὲ ὅλους καὶ πρῶτα στὸν ἑαυτό μου ἕνα φάρμακο. Προσφέρεται δωρεάν, καὶ εἶνε δοκιμασμένο, ἀποτελεσματικό, σωτήριο. Μὴν τὸ περιφρονήσετε. Λέγεται – μία λέξι. Ὦ Θεέ μου, ἄνοιξε τὶς καρδιὲς ὅλων τῶν Χριστιανῶν νὰ νιώσουν αὐτὸ ποὺ θὰ πῶ. Τὸ φάρμακο, ἀγαπητοί μου, εἶνε μία λέξις ποὺ ὑπάρχει στὸ σημερινὸ εὐαγγέλιο, καὶ ἔκανα ὅλον αὐτὸ τὸν ἑλιγμὸ γιὰ νὰ φθάσω στὸ σημεῖο αὐτό. Τὸ σωτήριο φάρμακο εἶνε τὸ «Μετανοεῖτε» (Ματθ. 4,17), ἡ μετάνοια.
* * *
Τί εἶνε ἡ μετάνοια; Εἶνε τὸ «γνῶθι σαυτὸν» τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων προγόνων μας. Ἀλλὰ καὶ κάτι παραπάνω ἀπὸ τὸ «γνῶθι σαυτόν». Δὲν εἶνε ἁπλῶς διάγνωσις· εἶνε ἡ θεραπεία.
Εἶνε ἡ μεταβολή, ἡ ἀλλαγή, ἡ στροφή. Μοῦ ἔλεγε ἕνας πλοίαρχος τῆς πατρίδος μου· «Κινδυνεύσαμε κάποτε νὰ πέσουμε σὲ ἕνα βράχο, ὅπου μᾶς ἔσπρωχναν τὰ κύματα. Τρόμος καὶ φόβος, Παναγία σῶσε μας! Τότε ζήτησα τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ καὶ ἔκανα στροφὴ 180 μοιρῶν». Ξέρετε τί θὰ πῇ νὰ πάρῃ τὸ σκάφος στροφὴ 180 μοιρῶν; Εἶνε ἡ δυσκολώτερη στροφή. Ἔτσι λοιπὸν κ᾿ ἐμεῖς ὡς ἄτομα, ὡς οἰκογένειες, ὡς ἀνθρωπότης, νὰ κάνουμε τὴ μεγάλη στροφή, γιὰ νὰ προληφθῇ τὸ ναυάγιο. Αὐτὸ σημαίνει· ἀλλαγὴ τῶν σκέψεών μας, τῶν αἰσθημάτων μας, τῶν ἐνεργειῶν μας.
Ἡ μετάνοια εἶνε ἐπανάστασι, ἡ πιὸ μεγάλη ἐπανάστασι. Ἐναντίον τίνος; Τῶν ἄλλων; Ὄχι. Ἐναντίον τοῦ μεγαλυτέρου ἐχθροῦ, τοῦ ὑπ᾿ ἀριθμὸν ἕνα ἐχθροῦ τῆς ἀνθρωπότητος. Καὶ ποιός εἶν᾿ αὐτός; Ἐδῶ διαφωνοῦμε μὲ ὅλους, διαφωνεῖ τὸ Εὐαγγέλιο. Ὁ ὑπ᾿ ἀριθμὸν ἕνα ἐχθρὸς εἶνε ὁ ἑαυτός μας! εἶνε τὰ πάθη, οἱ κακίες, οἱ ἁμαρτίες μας· εἶνε ἡ πονηρὰ καὶ διεστραμμένη φύσις μας. Οἱ πρόγονοί μας ἔλεγαν· «φύσιν (πονηρὰν) μεταβαλεῖν οὐ ῥάδιον». Ὁ Σωκράτης σήκωσε τὰ χέρια· Δὲν μπορῶ, εἶπε, νὰ μεταβάλω τὸν ἄνθρωπο. Ξέρεις τί δύσκολο εἶνε; Εἶνε σὰ᾿ νὰ πῇς τῆς γάτας ν᾿ ἀλλάξῃ καὶ νὰ μὴν τρώῃ ποντίκια· σὰ᾿ νὰ πῇς στὸ λύκο νὰ μὴν τρώῃ ἀρνιά· σὰ᾿ νὰ πῇς στὴν ἀλεποῦ νὰ μὴν τρώῃ ὄρνιθες· σὰ᾿ νὰ πῇς στὴν τίγρι νὰ μὴν τρώῃ ἀντιλόπες. Αὐτὸ εἶνε ἀλλαγὴ τῆς φύσεως. Αὐτὸ δὲν τὸ κατώρθωσε κανένας, παρὰ μόνο ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός.
Μετάνοια εἶνε τὸ θαῦμα, τὸ μεγαλύτερο θαῦμα. Χθὲς φιλάργυρος, νὰ μὴ δίνῃ οὔτε νερὸ στὸν ἄγγελό του – σήμερα ἐλεήμων. Χθὲς ἄσωτος, διεφθαρμένος, πόρνος, μοιχός, ἀκόλαστος – σήμερα ἐγκρατὴς καὶ ἀσκητὴς τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Χθὲς ἄδικος – σήμερα δίκαιος. Χθὲς θυμώδης καὶ ὀργίλος – σήμερα πρᾶος καὶ γαλήνιος. Χθὲς λύκος – σήμερα ἀρνί. Χθὲς κοράκι – σήμερα περιστέρι. Χθὲς λῃστής – σήμερα «Μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου» (Λουκ. 23,42). Χθὲς ἁμαρτωλός – σήμερα ἅγιος.
Εἶνε ἡ μεταβολή, ἡ ἀλλαγή, ἡ στροφή. Μοῦ ἔλεγε ἕνας πλοίαρχος τῆς πατρίδος μου· «Κινδυνεύσαμε κάποτε νὰ πέσουμε σὲ ἕνα βράχο, ὅπου μᾶς ἔσπρωχναν τὰ κύματα. Τρόμος καὶ φόβος, Παναγία σῶσε μας! Τότε ζήτησα τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ καὶ ἔκανα στροφὴ 180 μοιρῶν». Ξέρετε τί θὰ πῇ νὰ πάρῃ τὸ σκάφος στροφὴ 180 μοιρῶν; Εἶνε ἡ δυσκολώτερη στροφή. Ἔτσι λοιπὸν κ᾿ ἐμεῖς ὡς ἄτομα, ὡς οἰκογένειες, ὡς ἀνθρωπότης, νὰ κάνουμε τὴ μεγάλη στροφή, γιὰ νὰ προληφθῇ τὸ ναυάγιο. Αὐτὸ σημαίνει· ἀλλαγὴ τῶν σκέψεών μας, τῶν αἰσθημάτων μας, τῶν ἐνεργειῶν μας.
Ἡ μετάνοια εἶνε ἐπανάστασι, ἡ πιὸ μεγάλη ἐπανάστασι. Ἐναντίον τίνος; Τῶν ἄλλων; Ὄχι. Ἐναντίον τοῦ μεγαλυτέρου ἐχθροῦ, τοῦ ὑπ᾿ ἀριθμὸν ἕνα ἐχθροῦ τῆς ἀνθρωπότητος. Καὶ ποιός εἶν᾿ αὐτός; Ἐδῶ διαφωνοῦμε μὲ ὅλους, διαφωνεῖ τὸ Εὐαγγέλιο. Ὁ ὑπ᾿ ἀριθμὸν ἕνα ἐχθρὸς εἶνε ὁ ἑαυτός μας! εἶνε τὰ πάθη, οἱ κακίες, οἱ ἁμαρτίες μας· εἶνε ἡ πονηρὰ καὶ διεστραμμένη φύσις μας. Οἱ πρόγονοί μας ἔλεγαν· «φύσιν (πονηρὰν) μεταβαλεῖν οὐ ῥάδιον». Ὁ Σωκράτης σήκωσε τὰ χέρια· Δὲν μπορῶ, εἶπε, νὰ μεταβάλω τὸν ἄνθρωπο. Ξέρεις τί δύσκολο εἶνε; Εἶνε σὰ᾿ νὰ πῇς τῆς γάτας ν᾿ ἀλλάξῃ καὶ νὰ μὴν τρώῃ ποντίκια· σὰ᾿ νὰ πῇς στὸ λύκο νὰ μὴν τρώῃ ἀρνιά· σὰ᾿ νὰ πῇς στὴν ἀλεποῦ νὰ μὴν τρώῃ ὄρνιθες· σὰ᾿ νὰ πῇς στὴν τίγρι νὰ μὴν τρώῃ ἀντιλόπες. Αὐτὸ εἶνε ἀλλαγὴ τῆς φύσεως. Αὐτὸ δὲν τὸ κατώρθωσε κανένας, παρὰ μόνο ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός.
Μετάνοια εἶνε τὸ θαῦμα, τὸ μεγαλύτερο θαῦμα. Χθὲς φιλάργυρος, νὰ μὴ δίνῃ οὔτε νερὸ στὸν ἄγγελό του – σήμερα ἐλεήμων. Χθὲς ἄσωτος, διεφθαρμένος, πόρνος, μοιχός, ἀκόλαστος – σήμερα ἐγκρατὴς καὶ ἀσκητὴς τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Χθὲς ἄδικος – σήμερα δίκαιος. Χθὲς θυμώδης καὶ ὀργίλος – σήμερα πρᾶος καὶ γαλήνιος. Χθὲς λύκος – σήμερα ἀρνί. Χθὲς κοράκι – σήμερα περιστέρι. Χθὲς λῃστής – σήμερα «Μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου» (Λουκ. 23,42). Χθὲς ἁμαρτωλός – σήμερα ἅγιος.
* * *
Τέτοια, ὁλοκληρωτικὴ μεταβολή, ἐσωτερικὴ μεταβολή, ποὺ χαρίζει ὁ Χριστός μας, ἔχουμε ἀνάγκη ὅλοι. Νὰ μετανοήσουμε γιὰ ὅ,τι ἔχουμε πράξει. Καὶ δὲν ὑπάρχει ἄνθρωπος, είτε μικρὸς είτε μεγάλος, είτε λαϊκὸς είτε κληρικός, ειτε δεσπότης καὶ πατριάρχης είτε βασιλεὺς καὶ πρόεδρος δημοκρατίας, είτε ὅ,τι θέλετε, ποὺ δὲν ἔχει ὑποπέσει σὲ ἁμαρτία. Λέει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, ὅτι πρέπει νὰ κλαύσουμε γιὰ τὸ παρελθόν μας, νὰ χύσουμε τόσα δάκρυα ὅσο εἶνε τὸ νερὸ τῆς κολυμβήθρας μας, γιὰ νὰ πλύνουμε τὶς ἁμαρτίες μας. Ποῦ ὅμως τὰ δάκρυα αὐτά; Κλαῖμε γιὰ ἐπίγεια, ἀλλὰ δάκρυα μετανοίας ποῦ; Αὐτὰ λάμπουν καὶ ἀκτινοβολοῦν σὰν διαμάντια.«Μετανοεῖτε», λέει ὁ Χριστός· αὐτὴ εἶνε ἡ οὐσία τοῦ εὐαγγελίου. Μετανοεῖτε, μικροὶ – μεγάλοι, Ἀνατολὴ καὶ Δύσι, ἄσπροι – μαῦροι, κίτρινοι – κόκκινοι, καπιταλισταὶ καὶ προλετάριοι, πλούσιοι καὶ φτωχοί, ἀγράμματοι καὶ ἐπιστήμονες, φιλόσοφοι καὶ διπλωμάτες, πολιτικοὶ καὶ στρατιωτικοί.
Ἀπὸ ᾿δῶ κ᾿ ἐμπρὸς ὄχι ὅ,τι θέλει ἡ σάρκα, τὰ πάθη, ὁ διάβολος, ἀλλὰ ὅ,τι θέλει ὁ Χριστός. Νὰ παύσῃ, δηλαδή, ἡ σατανοκρατία καὶ νὰ ἔρθῃ ἡ Χριστοκρατία· ὅ,τι θέλει ὁ Χριστός. Ὁ Χριστὸς ὄχι μόνο στὰ χείλη ἀλλὰ καὶ στὴν καρδιά. Χριστὸς στὰ ἄτομα, στὴν οἰκογένεια, στὰ σχολεῖα, στὰ δικαστήρια, στὸ ἐμπόριο, στὶς τράπεζες, στὰ βουνά, στὶς θάλασσες, παντοῦ. Ὁ Χριστὸς εἶνε τὸ Ἄλφα καὶ τὸ Ὠμέγα, ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος, ἡ ῥίζα τῆς ἀνθρωπότητος, τὸ ἄστρο, τὸ φῶς, ἡ ἀλήθεια.
Ὅπου εἶνε ὁ Χριστός, εἶνε ἡ ἀλήθεια, ἡ ἐλευθερία, ἡ ἀγάπη, ἡ εἰρήνη, ὁ παράδεισος· ὅπου λείπει ὁ Χριστός, εἶνε τὸ ψεῦδος, ἡ σκλαβιά, τὸ μῖσος, ὁ πόλεμος, ἡ κόλασις.
Χριστέ! βοήθησέ μας νὰ σὲ κατανοήσουμε. Ἄντρες – γυναῖκες – παιδιά, μικροί – μεγάλοι, ὅλοι ν᾿ ἀκούσουμε τὸ εὐαγγέλιό σου. Κι ὅταν μετανοήσουμε καὶ ἀλλάξουμε, τότε ἡ γῆ αὐτὴ θὰ γίνῃ παράδεισος. Κ᾿ ἐκεῖ στὸν παράδεισο ὅλοι μαζί, μία ψυχὴ – ἕνας λαός, θὰ ὑμνοῦμε Πατέρα Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα εἰς αἰῶνας αἰώνων· ἀμήν.