Ο Άγιος Φανούριος και η φανουρόπιτα +27 Αυγούστου

Ένας άγνωστος άγιος στις αγιολογικές πηγές, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε ούτε τον τόπο της καταγωγής του, ούτε τα ονόματα των γονέων του, ούτε τη χρονολογική περίοδο, που έζησε, γίνεται γνωστός και καθιερώνεται στη συνείδηση των ορθοδόξων από την εύρεση της εικόνος του τον 14ο αιώνα στη Ρόδο. Ο λόγος για τον Άγιο Φανούριο, τον λαοφιλή και νεοφανή αυτό άγιο της Εκκλησίας μας, του οποίου την εύρεση της εικόνος από τον Μητροπολίτη Ρόδου Νείλο, εορτάζουμε κάθε χρόνο στις 27 Αυγούστου. Η εικόνα αυτή έφερε την επιγραφή «Άγιος Φανούριος» και απεικόνιζε τον άγιο με στρατιωτική στολή περιστοιχιζόμενο από δώδεκα σκηνές του βίου του. Μετά τη Ρόδο η τιμή του νεοφανούς αυτού Αγίου της Εκκλησίας μας μεταφέρεται στην Κρήτη, όπου γίνεται ιδιαίτερα γνωστός μετά το θαύμα της απελευθέρωσης τριών Κρητικών ιεροδιακόνων από τους Αγαρηνούς, που τους συνέλαβαν αιχμάλωτους και τους
μετέφεραν στη Ρόδο. 

Τα δύο αυτά γεγονότα, δηλαδή η εύρεση της εικόνος του Αγίου στη Ρόδο και το επιτελεσθέν θαύμα συνέβαλαν στην καθιέρωση της τιμής του όχι μόνο στη Ρόδο και την Κρήτη, αλλά και σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να συγκαταλέγεται ως ένας από τους πιο δημοφιλείς αγίους της Ορθοδοξίας. Εκτός όμως από τα δύο αυτά γεγονότα, τίποτα άλλο δεν μας είναι γνωστό για τον Άγιο Φανούριο.
Για να καλυφθεί το κενό για περισσότερες πληροφορίες για τον άγνωστο στα συναξάρια άγιο, δημιουργήθηκαν από τη λαϊκή πίστη διάφορες φανταστικές ιστορίες και ανευλαβή μυθεύματα, τα οποία όχι μόνο δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αλλά είναι και ασυμβίβαστα προς την ορθόδοξη πίστη και λατρεία του λαού μας, όπως χαρακτηριστικά τονίζει στο ευσύνοπτο βιβλίο του «Πλάνες και η Αλήθεια» ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ηλείας κ. Γερμανός. Το αρνητικό βέβαια σ’ αυτή την περίπτωση είναι ότι πολλά από αυτά καλλιεργήθηκαν και παγιώθηκαν δια μέσου των αιώνων σε τέτοιο βαθμό και με τέτοιο τρόπο, ώστε να θεωρούνται ως ιστορικά τεκμηριωμένα γεγονότα, που προσβάλλουν τόσο την αξιοπιστία της ορθόδοξης πνευματικής ζωής όσο και τη νοητική αντίληψη των χριστιανών. 

Για παράδειγμα από την παρετυμολογία του ονόματος Φανούριος, που έχει να κάνει με το ρήμα φανερώνω, δημιουργήθηκε η μυθώδης αντίληψη, ότι ο Άγιος Φανούριος είναι ειδικός στην ανεύρεση των χαμένων αντικειμένων. Γι’ αυτό τον λόγο όσοι έχουν χάσει κάποιο αντικείμενο ή οι ανύπαντρες κοπέλες, που ψάχνουν να βρουν γαμπρό, φτιάχνουν μία πίτα, την επονομαζόμενη φανουρόπιτα, την οποία μοιράζουν επικαλούμενοι το όνομα του Αγίου. Στην πραγματικότητα όμως πουθενά στον βίο του Αγίου δεν έχουμε αναφορά για ανεύρεση χαμένων αντικειμένων ή για φανέρωση προσώπων ή για παρασκευή πίτας από τον Άγιο ή προς τιμήν του Αγίου. Παρόλα αυτά κατ’ οικονομία μπορούμε να αποδεχθούμε μέσα στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας την παρασκευή πίτας προς τιμήν του νεοφανούς Αγίου Φανουρίου από ευλάβεια στον Άγιο και μόνο, όπως κατά τον ίδιο τρόπο συνηθίζουμε να παρασκευάζουμε και να προσφέρουμε άρτους και κόλλυβα προς τιμήν των εορταζομένων αγίων. Γι’ αυτόν τον σκοπό άλλωστε υπάρχει και η σχετική ευχή της Εκκλησίας μας. 

Άγιος Φανούριος

Αυτό όμως που ξεπερνά κάθε φαντασία και αποτελεί μια ανιστόριστη και μυθώδη δοξασία είναι η παρασκευή της φανουρόπιτας για τη συγχώρηση της ψυχής της αμαρτωλής μητέρας του Αγίου. Σύμφωνα μάλιστα με τη λαϊκή πίστη η μητέρα του υπήρξε αφιλόδωρη και αμαρτωλή και βασανιζόταν στην κόλαση. Γι’ αυτό τον λόγο ο Άγιος Φανούριος παρακάλεσε τους χριστιανούς να προσεύχονται για την ψυχή της και να φτιάχνουν πίτα για τη συγχώρησή της. Η λαϊκή αυτή δοξασία, όταν μάλιστα συνδυάζεται και με την επίκληση του ονόματος της μητέρας του Αγίου, προσβάλλει την ορθόδοξη πίστη και λατρεία του λαού μας, αλλά και τον ίδιο τον Άγιο, αφού η προσφερόμενη φανουρόπιτα δεν προορίζεται για τον νεοφανή Άγιο Φανούριο, αλλά για την ψυχή της μητέρας του, για την οποία σύμφωνα με τις υπάρχουσες πηγές δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα. 

Οι λαϊκές δοξασίες για τον Άγιο Φανούριο, αλλά και για άλλους αγίους της Εκκλησίας μας, έχουν βέβαια ένα ιδιαίτερο λαογραφικό ενδιαφέρον για τον λαϊκό πολιτισμό της πατρίδος μας και την επιστήμη της λαογραφίας, αφού καταδεικνύουν τον τρόπο, με τον οποίο ο ευσεβής ελληνικός λαός έχει αγκαλιάσει τους αγίους και τους έχει βάλει στην καθημερινή ζωή και τα προβλήματά του. 

Είναι όμως και επιτακτική ανάγκη να διαχωρίσουμε την πράγματι ενδιαφέρουσα για κάθε φιλίστορα μελετητή λαογραφική προσέγγιση των αγίων του τόπου μας από την υγιή και αληθινή ελληνορθόδοξη παράδοση και πίστη του λαού μας, η οποία θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από την αρρωστημένη θρησκοληψία, τις μαγικές προλήψεις και τις λαϊκές δοξασίες και δεισιδαιμονίες. 

Ας ευχηθούμε ολόψυχα ο Πανάγαθος Θεός δια πρεσβειών του Αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Φανουρίου του νεοφανούς και θαυματουργού να μας αποκαλύψει στο μέλλον θαυμαστά σημεία και γεγονότα από τον βίο του λαοφιλούς αυτού Αγίου της Εκκλησίας μας. 

Αριστείδης Γ. Θεοδωρόπουλος 

Εκπαιδευτικός 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

•  Παρασκευοπούλου Γερμανού, Μητροπολίτου Ηλείας, Πλάνες και η Αλήθεια, Αποστολική Διακονία, Β΄ Έκδοση, Αθήνα 2001. 
•  Χατζηφώτη Ι.Μ., Ορθοδοξία και λαϊκές δοξασίες, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996.
•  http://syndesmosklchi.blogspot.gr