Ἡ νηστεία εἶναι μιά μέθοδος διατροφῆς, πού ὠφελεῖ καί τό σῶμα καί τήν ψυχή.
Οἱ γιατροί τή συνιστοῦν γιά τά εὐεργετικά της ἀποτελέσματα στήν ὑγεία τοῦ ἀνθρώπου, ἐνῶ οἱ διάφορες θρησκευτικές παραδόσεις τήν ἐπιβάλλουν μέ σκοπό τήν ἐπίτευξη κάποιων ἄλλων «πνευματικῶν» στόχων.
Ἔτσι, συναντᾶμε τή νηστεία σέ ὅλες σχεδόν τίς θρησκεῖες, ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα.
Ἀλλά καί στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει κεντρική θέση ἡ νηστεία.
Θεωρεῖται μάλιστα «πρεσβυτέρα τοῦ νόμου», δηλαδή πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ τό μόνο πού ζήτησε ὁ Θεός ἀπό τούς Πρωτοπλάστους στόν Παραδεισο ἦταν νά μήν φᾶνε ἀπό τούς καρπούς ἑνός δένδρου, δηλαδή νά κάνουν ἕνα εἶδος νηστείας.
Στή διάρκεια τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους ὑπάρχουν μακρές περίοδοι νηστείας, ὅπως ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή πρίν ἀπό τό Πάσχα, ἡ νηστεία τῶν Χριστουγέννων καί ἡ νηστεία τοῦ Δεκαπενταυγούστου. Ὑπάρχουν καί μεμονωμένες ἡμέρες νηστείας, ὅπως ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς καθ’ ὅλο τό ἔτος, ἡ 5η Ἰανουαρίου, ἡ 29 Αὐγούστου καί ἡ 14η Σεπτεμβρίου. Ὁμως, στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση ἡ νηστεία ἔχει ἕνα συγκεκριμένο νόημα καί περιεχόμενο, πού δέν ταυτίζεται μέ τόν νόημα πού ἔχει ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία καί σέ ἄλλες θρησκευτικές παραδόσεις. Ἡ νηστεία τῆς Ἐκκλησίας δέν γίνεται οὔτε γιά τήν ὑγεία τοῦ σώματος (ἄν καί περιέχει κι αὐτό τόν σκοπό), οὔτε γιά διάφορους ἄλλους σκοπούς, ἀλλά γιά τήν κάθαρση τῶν παθῶν, γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ διαβόλου καί γιά τήν ἕνωση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό, ὅπως θά δοῦμε στή συνέχεια.
Θεωρεῖται μάλιστα «πρεσβυτέρα τοῦ νόμου», δηλαδή πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ τό μόνο πού ζήτησε ὁ Θεός ἀπό τούς Πρωτοπλάστους στόν Παραδεισο ἦταν νά μήν φᾶνε ἀπό τούς καρπούς ἑνός δένδρου, δηλαδή νά κάνουν ἕνα εἶδος νηστείας.
Στή διάρκεια τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους ὑπάρχουν μακρές περίοδοι νηστείας, ὅπως ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή πρίν ἀπό τό Πάσχα, ἡ νηστεία τῶν Χριστουγέννων καί ἡ νηστεία τοῦ Δεκαπενταυγούστου. Ὑπάρχουν καί μεμονωμένες ἡμέρες νηστείας, ὅπως ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς καθ’ ὅλο τό ἔτος, ἡ 5η Ἰανουαρίου, ἡ 29 Αὐγούστου καί ἡ 14η Σεπτεμβρίου. Ὁμως, στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση ἡ νηστεία ἔχει ἕνα συγκεκριμένο νόημα καί περιεχόμενο, πού δέν ταυτίζεται μέ τόν νόημα πού ἔχει ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία καί σέ ἄλλες θρησκευτικές παραδόσεις. Ἡ νηστεία τῆς Ἐκκλησίας δέν γίνεται οὔτε γιά τήν ὑγεία τοῦ σώματος (ἄν καί περιέχει κι αὐτό τόν σκοπό), οὔτε γιά διάφορους ἄλλους σκοπούς, ἀλλά γιά τήν κάθαρση τῶν παθῶν, γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ διαβόλου καί γιά τήν ἕνωση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό, ὅπως θά δοῦμε στή συνέχεια.
Σήμερα τό αὐθεντικό νόημα τῆς νηστείας κινδυνεύει νά ἀλλοιωθεῖ σοβαρά ἀπό τό φρόνημα τῆς Νέας Ἐποχῆς. Σέ προηγούμενα τεύχη τοῦ ἐντύπου μας ἔχουμε ἀναφερθεῖ πολλές φορές στή Νέα Ἐποχή (New Age). Πρόκειται γιά ἀποκρυφιστικό κίνημα μέ θρησκευτικά στοιχεῖα ἀπό τίς ἀνατολικές θρησκεῖες (Ἰνδουϊσμό καί Βουδισμό), πού δρᾶ στόν σύγχρονο κόσμο μέ ἑκατοντάδες ὁμάδες, ὀργανώσεις καί μεμονωμένους ὁπαδούς. Τό κίνημα αὐτό προσπαθεῖ νά διαφθείρει, νά διαστρέψει (ἤ μᾶλλον νά ἀντιστρέψει) καί νά ὑποκαταστήσει τόν Χριστιανισμό στό σύνολό του. Στή διαδικασία αὐτή μιμεῖται διάφορα στοιχεῖα τῆς χριστιανικῆς πίστης καί ζωῆς καί τά ἀλλοιώνει, χωρίς αὐτό νά γίνεται εὔκολα ἀντιληπτό. Ἔτσι, ὅσοι μυοῦνται στό φρόνημα τῆς Νέας Ἐποχῆς, ἀπομακρύνονται σιγά - σιγά ἀπό τήν Ὀρθόδοξη πίστη καί ζωή, μέ τραγικές συνέπειες γιά τήν πνευματική, ἀλλά καί γιά τή σωματική τους ὑγεία. Ὅπως προαναφέραμε, ἕνα ἀπό τά στοιχεῖα τοῦ Χριστιανισμοῦ, πού ἀντιστέφονται, εἶναι ἡ νηστεία. Διάφορες «ἐναλλακτικές μέθοδοι θεραπείας» τῆς Νέας Ἐποχῆς χρησιμοποιοῦν συχνά τόν ὅρο «Νηστειοθεραπεία» καί ἰσχυρίζονται ὅτι ἐννοοῦν μ’ αὐτόν μιά μέθοδο, πού ταυτίζεται μέ τή νηστεία τῆς Ἐκκλησίας. Μάλιστα, πολλές φορές χρησιμοποιοῦν καί χωρία ἀπό τήν Ἁγία Γραφή ἤ πατερικά κείμενα γιά νά στηρίξουν τίς ἀπόψεις τους. Αὐτό μᾶς ἐπιβάλλει νά δοῦμε τίς διαφορές ἀνάμεσα στή νηστεία, πού προβάλλουν οἱ διάφορες ὀργανώσεις καί «ἐναλλακτικές θεραπεῖες» τῆς Νέας Ἐποχῆς, καί στή νηστεία, πού διδάσκει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας.
Ἡ «Ἐνεργειακή διατροφή» τῆς Νέας Ἐποχῆς
Ἄν ρωτήσουμε κάποιον ὁπαδό τῶν λεγομένων «ἐναλλακτικῶν μεθόδων θεραπείας», «τί εἶναι ἡ νηστεία;», θά μᾶς πεῖ ὅτι εἶναι μιά θεραπευτική μέθοδος, μέ ἐντυπωσιακά ἀποτελέσματα. Ἕνα πρόγραμμα νηστειοθεραπείας ἀρχίζει, συνήθως μέ πλήρη ἀποχή ἀπό κάθε τροφή, ἀκόμη καί ἀπό νερό, γιά ἕνα τριήμερο, τό ὁποῖο μπορεῖ νά ἐπεκτείνεται ἀνάλογα μέ τίς ὁδηγίες τοῦ ἑκάστοτε θεραπευτῆ. Περιλαμβάνει, ἐπίσης, τήν ἀπαγόρευση κάποιων τροφῶν διά βίου, ἐνῶ στά πλαίσια τοῦ οἰκολογικοῦ προσωπείου τῆς Νέας Ἐποχῆς ἐπιβάλλεται πολλές φορές ἡ χορτοφαγία. Οἱ ὁπαδοί τῶν θεραπευτικῶν αὐτῶν μεθόδων καυχῶνται ὅτι «σ’ ὅλη τήν Εὐρώπη καί τίς Η.Π.Α. ὑπάρχουν δεκάδες "Φάρμες Ὑγείας" καί Κλινικές ὅπου ἐφαρμόζονται θεραπείες μέσω της νηστείας» (http://humanisticecology.blogspot.com/2010/08/blog-post_17.html), ἐνῶ σέ κείμενο «Φιλοσοφικοῦ Κέντρου», πού προβάλλει τέτοιες μεθόδους, διαβάζουμε: «Ἀπό τά πανάρχαια χρόνια ἦταν γνωστό πώς ἡ νηστεία θεραπεύει τίς ἀρρώστιες, στεγνώνει τά περισσεύματα τῶν χυμῶν τοῦ σώματος, διώχνει τά "κακά πνεύματα", ἀπομακρύνει τίς ἀρνητικές σκέψεις, ἀνοίγει τήν ψυχή πρός τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ πού βρίσκεται μέσα της, καθαρίζει τήν καρδιά, ἁγιάζει τό σῶμα σάν ναό ἑνότητας πνεύματος καί ψυχῆς καί ὁδηγεῖ τελικά τόν ἄνθρωπο στήν ἐξεύρεση τοῦ Θείου Θρόνου μέσα του» (http://www.amen.gr/index.php?mod=news&op=article&aid=5042). Πῶς, ὅμως, θεραπεύει ἡ νηστεία; Σέ ἄλλο κείμενο, ἀπό τόν ἴδιο χῶρο, διαβάζουμε ὅτι ἡ θεραπευτική διάσταση τῆς νηστείας ἔγκειται στό ὅτι ὁ ὀργανισμός μας, «ἄν ἀφεθεῖ ἀνενόχλητος ν’ ἀναλάβει "δράση" κατά τῆς ἀσθένειας, ἔχει τήν δύναμη νά αὐτοθεραπευτεῖ, μέσῳ τῆς διαδικασίας τοῦ "αὐτοκαθαρισμοῦ"» (αὐτόθι).
Φαίνεται σαφῶς ὅτι στά παραπάνω κείμενα ἡ νηστεία ἔχει μιά ἄλλη διάσταση, «πνευματική», ριζικά ἀντίθετη ἀπ’ ὅ,τι στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση. Κατά τούς ὁπαδούς αὐτῆς τῆς τάσης, ἡ νηστεία δέν θεραπεύει λόγῳ τῶν φυσικῶν ἰδιοτήτων τῶν τροφῶν, ὅπως θά ἔλεγε ἕνας γιατρός τῆς κλασικῆς - ἐπιστημονικῆς ἰατρικῆς, οὔτε θεραπεύει μόνο τό σῶμα. Ἀντίθετα, ἔχει «πνευματικές» λειτουργίες, δηλ. διώχνει τά «κακά πνεύματα», ἀπομακρύνει ἀρνητικές σκέψεις, «ἁγιάζει» τό σῶμα (δέν τό θεραπεύει ἁπλῶς), ὁδηγεῖ στήν ἀνακάλυψη τοῦ «Θείου Θρόνου» πού βρίσκεται μέσα μας!
Ἄς μή μᾶς παρασύρει ἡ ὁρολογία τῶν κειμένων, πού μοιάζει ἀρκετά μέ τήν Ὀρθόδοξη χριστιανική. Ἡ ὁρολογία αὐτή εἶναι χαρακτηριστική τῶν ὁμάδων τῆς Νέας Ἐποχῆς καί δέν ἔχει καμμία σχέση μέ τήν Ὀρθόδοξη χριστιανική ὁρολογία. Ὁ «θεός», στόν ὁποῖο ἀναφέρεται, δέν εἶναι ὁ προσωπικός καί Τριαδικός Θεός τῆς χριστιανικῆς πίστης, ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἀλλά ὁ «θεός» τῆς Νέας Ἐποχῆς. Ὁ «θεός» αὐτός εἶναι μιά ἀπρόσωπη οὐσία ἤ ἐνέργεια, πού διαχέεται στό σύμπαν καί εἰσρρέει μέσα σέ ὅλα τά πράγματα. Ἡ διαταραχή τῆς ροῆς αὐτῆς τῆς θεϊκῆς οὐσίας ἤ ἐνέργειας στόν ἄνθρωπο προκαλεῖ, δῆθεν, τίς ἀσθένειες. Ἡ νηστεία καί, γενικά, ἡ διατροφή, ἔχει σκοπό ἀκριβῶς νά ἀποκαταστήσει τή διαταραχή τῆς ροῆς αὐτῆς τῆς συμπαντικῆς ἐνέργειας. «Ἐνεργειακή διατροφή» εἶναι ἡ διατροφή πού ἐξασφαλίζει ἤ διατηρεῖ σέ ἀρμονία τή ροή τῆς θεϊκῆς ἐνέργειας στόν ἄνθρωπο. Κάθε ἀνθρώπινη ὕπαρξη εἶναι ἐκδήλωση αὐτῆς τῆς μίας καί μόνης ἐνέργειας. Ἡ ἀληθινή μας φύση εἶναι αὐτή ἡ ἐνέργεια, σύμφωνα μέ τούς ὁπαδούς τῆς Νέας Ἐποχῆς.
Στά πλαίσια αὐτά, ἡ νηστεία ἔχει σκοπό νά ὠθήσει τόν ὀργανισμό νά ἀναλάβει μόνος του δράση ἐναντίον τῆς ἀσθένειας. Σέ κείμενα πού προβάλλουν τίς τεχνικές τῆς «Νηστειοθεραπείας» καί τῆς «Ἐνεργειακῆς διατροφῆς» γίνεται λόγος γιά «αὐτοθεραπεία» καί «αὐτοκαθαρισμό» τοῦ ὀργανισμοῦ. Αὐτή ἀκριβῶς εἶναι ἡ λειτουργία τῆς νηστείας στό «πνευματικά» πλαίσια τῆς Νέας Ἐποχῆς: Εἶναι μιά μέθοδος αὐτοθεραπείας τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά στρέψει τήν προσοχή του πρός τόν «ἑαυτό» του καί ὁ ἀπώτερος σκοπός τῆς νηστείας εἶναι ὁ «ἑαυτός» μας. Στρεφόμενος πρός τόν ἑαυτό του, ὁ ἄνθρωπος ἀνακαλύπτει τόν «θεό» πού βρίσκεται μέσα του, δηλ. ἀνακαλύπτει ὅτι εἶναι «θεός», ἀνακαλύπτει τήν ἀληθινή φύση του, πού εἶναι «θεϊκή»! Πρόκειται σαφῶς γιά μιά προοπτική αὐτοθέωσης τοῦ ἀνθρώπου, μέσα ἀπό μιά διατροφική τεχνική, πού ἀντιστρέφει πλήρως τή χριστιανική διδασκαλία γιά τή σχέση Θεοῦ καί ἀνθρώπου καί γενικά τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἄνθρωπος δέν χρειάζεται πλέον τόν Θεό γιά νά σωθεῖ ἤ νά θεραπευτεῖ. Ὅπως κάποτε ὁ Ἑωσφόρος, ἰσχυρίζεται ὅτι ὁ «θεός» βρίσκεται μέσα του καί ὅτι εἶναι «θεός» ὁ ἴδιος. Ὁ Χριστός δέν εἶναι ὁ «ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν», ἀλλά κάθε ἄνθρωπος εἶναι ὁ ἴδιος καί μόνος του γιατρός καί θεραπευτής τοῦ ἑαυτοῦ του. Βέβαια, οἱ ὁμάδες τῆς Νέας Ἐποχῆς δέν μᾶς ἔχουν ἐξηγήσει γιατί, ἀφοῦ κατέχουν τίς μεθόδους «αὐτοθεραπείας» καί «αὐτοθέωσης», οἱ ἄνθρωποι συνεχίζουν ἀκόμη νά ἀσθενοῦν καί νά πεθαίνουν!. Ἄλλωστε, γιά τή Νέα Ἐποχή ὁ Χριστός ἦταν μόνο ἕνας «μεγάλος δάσκαλος» (δηλ. ἕνας ἁπλός ἄνθρωπος), τήν κατάσταση τοῦ ὁποίου μπορεῖ νά φτάσει ὁ καθένας ἀπό μᾶς, ἀλλά καί νά τήν ξεπεράσει!
Νά γιατί ἡ νηστεία τῆς Νέας Ἐποχῆς δέν κάνει λόγο γιά κάθαρση ἀπό τήν ἁμαρτία καί τά πάθη, ἀλλά μόνο γιά «κακά πνεύματα» καί «ἀρνητικές σκέψεις». Πίσω ἀπό μιά τυπικά χριστιανική ὁρολογία κρύβεται ἡ πλήρης ἀντιστροφή τῆς χριστιανικῆς πίστης.
Ὀρθόδοξη θεώρηση τῆς νηστείας
Εἶναι φανερό, ὅτι τό πνευματικό περιεχόμενο τῆς νηστείας στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση εἶναι ἐντελῶς διαφορετικό ἀπ’ ὅ,τι στίς ὁμάδες καί στίς «ἐναλλακτικές μεθόδους θεραπείας» τῆς Νέας Ἐποχῆς. Βέβαια, κανείς δέν ἀμφισβητεῖ τά εὐεργετικά ἀποτελέσματα τῆς νηστείας στήν ὑγεία καί στή θεραπεία τοῦ σώματος. Ἄν κάποιος ἀρρωστήσει, τό πρῶτο πού θά τοῦ ἐπιβάλλει ὁ γιατρός εἶναι, συνήθως, ἕνα πρόγραμμα ὑγιεινῆς διατροφῆς, ἐνῶ, ὅποιος τηρεῖ τίς νηστεῖες τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως εἶναι γνωστό, διατηρεῖ τόν ὀργανισμό του σέ κατάσταση πολύ καλύτερη ἀπ’ ὅ,τι κάποιος ἄλλος πού δέν νηστεύει. Ὅμως, δέν εἶναι αὐτός ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο νηστεύουμε. Στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση ἡ νηστεία δέν εἶναι μιά «θεραπευτική μέθοδος» γιά τό σῶμα, ἀλλά μιά μέθοδος πού συμβάλλει γενικότερα στήν πνευματική καλλιέργεια τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ νηστεία τῆς Ἐκκλησίας δέν ἀπευθύνεται στούς ἀσθενεῖς, ἀλλά μᾶλλον στούς ὑγιεῖς. Μάλιστα, σέ περιπτώσεις ἀσθενῶν ἐνδέχεται νά βλάπτει, ἀντί νά ὠφελεῖ, καί τότε προσαρμόζεται (δηλ. ἐλαττώνεται ἤ καί καταργεῖται), ὥστε νά μήν βλάπτει τήν ὑγεία.
Οὔτε στρέφεται ἡ νηστεία ἐναντίον τοῦ σώματος, πού εἶναι, δῆθεν, κακό ἤ ἁμαρτωλό, ὅπως δέχονται ἄλλες αἱρέσεις, ἀλλά στρέφεται ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας καί τῶν παθῶν, πού κατοικοῦν καί στό σῶμα καί στήν ψυχή. Τό σῶμα, ὡς δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, εἶναι «καλόν λίαν» (Γεν. 1,31) καί «ναός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» (Α' Κορ. 6,19), ὅπως ἀναφέρει ὁ ἀπόστολος Παῦλος. Τό σῶμα γίνεται, συνήθως, κατοικητήριο τῶν παθῶν καί τῆς ἁμαρτίας, ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει καί μέ τήν ψυχή. Στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση δέν ὑπάρχουν μόνο «σωματικά» («σαρκικά»), ἀλλά καί «ψυχικά» πάθη καί ἁμαρτήματα. Κατά τούς Πατέρες, ἡ νηστεία «δέν εἶναι σωματοκτόνος, ἀλλά παθοκτόνος» (βλ. Ἀββᾶ Ποιμένος, Ἀποφθέγματα, Φιλοκαλία, τ. 1, ἔκδ. ΕΠΕ, σ. 608). Ὅταν ἡ νηστεία στρέφεται ἐναντίον τοῦ σώματος, ἀποτελεῖ ἁμαρτία καί πλάνη.
Ἐπίσης, δέν ὑπάρχουν τροφές μιαρές, ἀπό τίς ὁποῖες πρέπει νά ἀπέχει ὁ ἄνθρωπος. Ὁ ἀπ. Παῦλος λέει, ὅτι στούς ἔσχατους καιρούς θά ἐμφανιστοῦν «ψευδολόγοι», πού θά μᾶς ἀναγκάζουν νά ἀπέχουμε ἀπό κάποιες τροφές: «Τό δέ πνεῦμα ρητῶς λέγει ὅτι ἐν ὑστέροις καιροῖς ἀποστήσονται τινές τῆς πίστεως, προσέχοντες πνεύμασιν πλάνοις καί διδασκαλίαις δαιμονίων, ἐν ὑποκρίσει ψευδολόγων, κεκαυτηριασμένων τήν ἰδίαν συνείδησιν, κωλυόντων γαμεῖν, ἀπέχεσθαι βρωμάτων ἅ ὁ θεός ἔκτισεν εἰς μετάληψιν μετά εὐχαριστίας τοῖς πιστοῖς καί ἐπεγνωκόσιν τήν ἀλήθειαν» (Α' Τιμ. 4, 1-3). Ἡ νηστεία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι μόνο προσωρινή ἀποχή. Ἡ διά βίου ἀποχή ἀπό κάποιες τροφές, ἐπειδή εἶναι, δῆθεν, μιαρές ἤ ἁμαρτωλές, εἶναι ἀποτέλεσμα πλάνης καί «διδασκαλία δαιμονίων», κατά τόν ἀπ. Παῦλο!
Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν ὑπάρχει αὐτόνομη νηστεία, χωρίς κάποιο σκοπό ἤ νόημα. Ἡ νηστεία τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι αὐτοσκοπός, ἀλλά μέσο γιά τήν ἐπίτευξη κάποιου ἄλλου σκοποῦ, δηλ. τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ νηστεία δέν εἶναι ἡ ἴδια ἀρετή, ἀλλά μέσο γιά τήν ἀπόκτηση τῶν ἀρετῶν. Νηστεία αὐτονομημένη, χωρίς σκοπό καί νόημα, χωρίς ἀναφορά στήν ἀπόκτηση τῶν ἀρετῶν κάνει καί ὁ ἴδιος ὁ διάβολος. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἐπισημαίνουν ὅτι καί οἱ δαίμονες νηστεύουν, μάλιστα δέν τρῶνε ποτέ, ἀλλά ἡ νηστεία τους δέν τούς ὁδηγεῖ στήν ταπείνωση, στή μετάνοια καί στή σωτηρία. Ὑπάρχει, λοιπόν, ὁ κίνδυνος νά γίνεται ἡ νηστεία μας ἐγωκεντρική καί ἀνθρωποκεντρική, ἀποκομμένη ἀπό τήν ὅλη πνευματική ζωή τοῦ πιστοῦ μέσα στήν Ἐκκλησία. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, σχολιάζοντας τό χωρίο τοῦ Ἡσαΐα «οὐαί οἱ μεθύοντες ἄνευ οἴνου» (28,1), ἀναφέρει ὅτι μπορεῖ κάποιος νά νηστεύει γιά τόν ἑαυτό του καί ὄχι γιά τόν Θεό καί νά μεθᾶ ἀπό τή συσσώρευση μέσα του τῶν παθῶν· τῆς κενοδοξίας, τῆς φιλαυτίας, τῆς ἡδονῆς, τῆς ὀργῆς, τοῦ μίσους, τῆς μνησικακίας, τῆς πίστης στόν ἑαυτό του, τῆς ἀνθρωπαρέσκειας. Αὐτή, λέει, εἶναι ἡ φοβερότερη μέθη. Εἶναι φυσικό, ὅτι μιά τέτοια νηστεία, ἀποκομμένη ἀπό τήν πνευματική ζωή, «πρός τούς πονηρούς ἀγγέλους μᾶλλον τήν συγγένειαν ἔχει». Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἐπισημαίνει μέ ἔμφαση ὅτι ἡ νηστεία τότε μόνο ἔχει ἀξία καί εἶναι ὄντως ἐκκλησιαστική, ὅταν γίνεται κατενώπιον τοῦ Θεοῦ, δηλαδή, ὅταν δέν ἔχει ἀνθρωποκεντρικό χαρακτῆρα, ἀλλά Χριστοκεντρικό, γιατί «οὔτε νηστεία, οὔτε ψαλμωδία, οὔτε προσευχή σώζειν ἡμᾶς καθ’ ἑαυτά δύναται, ἀλλά τό κατενώπιον ἐκτελέσθαι ταῦτα τοῦ Θεοῦ» (http://www.amen.gr/index.php?mod=news& op=article&aid=5042).
Ποιά εἶναι, ὅμως τά ἰδιαίτερα ὀφέλη τῆς νηστείας, καί γιατί ἡ νηστεία εἶναι ἀπολύτως ἀπαραίτητη γιά κάθε πιστό Χριστιανό; Κατά τήν Ἁγία Γραφή καί τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἡ νηστεία:
α) Καθαρίζει τήν ψυχή καί τό σῶμα ἀπό τά πάθη καί τά ἁμαρτήματα. Ὅπως προαναφέραμε, εἶναι «παθοκτόνος» καί «φάρμακον παθῶν καθαρτήριον» (Σ. Κούτσα, Ἡ νηστεία τῆς Ἐκκλησίας, ἔκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 1991, σ. 29). Τά μεγαλύτερα πάθη εἶναι ἡ φιλαυτία, ἡ φιληδονία, ἡ φιλοδοξία, ἡ φιλαργυρία καί ὅλα, ὅσα προέρχονται ἐξ αὐτῶν. Τά πάθη εἶναι ἀσθένειες τῆς ψυχῆς, κατά τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, καί μέ αὐτή τήν ἔννοια ἡ νηστεία εἶναι μιά μέθοδος θεραπείας τῆς ψυχῆς.
β) Ἐπίσης, ἀπαλλάσσει τόν νοῦ μας ἀπό τούς ρυπαρούς (αἰσχρούς), τούς πονηρούς καί τούς μάταιους λογισμούς. Ἡ νηστεία «πολλήν ἐν τοῖς λογισμοῖς ποιεῖται τήν γαλήνην», κι ἔτσι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά προσεύχεται μέ καθαρότητα: «νοῦς νηστευτοῦ προσεύχεται νηφόντως» καί «ὁ νοῦς ἐγκρατοῦς ναός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὁ δέ τοῦ γαστριμάργου κατοικητήριον κοράκων» (αὐτόθι).
γ) Ἡ νηστεία συμβάλλει καθοριστικά στήν ἀπόκτηση τῶν χριστιανικῶν ἀρετῶν. Εἶναι «ἀγαθῶν πρόξενος» καί «θεμέλιος ἀρετῆς». Οἱ Πατέρες τήν ὀνομάζουν, ἐπίσης, «μητέρα σωφροσύνης» καί «ὑπερασπισμόν πάσης ἀρετῆς» (αὐτόθι, σ. 30).
δ) Ἀκόμη, ἡ νηστεία εἶναι ἕνα πανίσχυρο ὅπλο κατά τοῦ διαβόλου, ὅταν μάλιστα συνδυάζεται μέ μιά ἄλλη πνευματική μέθοδο, τήν προσευχή. Εἶναι γνωστό τό χαρακτηριστικό περιστατικό τοῦ διαλόγου τοῦ Κυρίου μέ τούς Μαθητές Του, ὅταν αὐτοί δέν μπόρεσαν νά θεραπεύσουν ἕναν δαιμονιζόμενο νέο. Ὁ Κύριος ἐπεσήμανε ὅτι δέν μπόρεσαν νά τόν θεραπεύσουν, γιατί τό «γένος» τῶν δαιμόνων «οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ» (Ματθ. 17,21). Τό ἴδιο ἀκριβῶς συμβαίνει καί στήν προσωπική ζωή καθενός. Οἱ ἀγωνιζόμενοι πιστοί, μέ ὅπλο τή νηστεία, ἀντιμάχονται τόν διάβολο καί ἀποκρούουν τίς ἐπιθέσεις τῶν πονηρῶν πνευμάτων. «Νηστεία ὅπλον ἐστι πρός τήν τῶν δαιμόνων στρατιάν», διδάσκουν οἱ Πατέρες, καί «μέγα προπύργιον ἡ νηστεία τοῖς ἀγωνιζομένοις τῷ δαίμονι» (αὐτόθι, σ. 29,30).
ε) Τέλος, ἡ νηστεία συμβάλλει οὐσιαστικά στήν ἐπίτευξη τοῦ τελικοῦ προορισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου, πού εἶναι ἡ ἁγιότητα καί ἡ θέωση. Θέωση εἶναι ἡ κοινωνία μέ τόν Θεό, μέσῳ τῶν ἀκτίστων θείων Ἐνεργειῶν Του. Πάμπολλα εἶναι τά παραδείγματα τῶν θεοφόρων Ἁγίων, πού ἔφτασαν σ’ αὐτή τήν κατάσταση, χρησιμοποιώντας σωστά μεταξύ ἄλλων τή μέθοδο τῆς νηστείας. Ἄς ἀναφέρουμε μόνο δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη, αὐτές τῶν Προφητῶν Μωϋσῆ καί Ἠλία, ὅπως τίς ἑρμηνεύουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. «Τεσσαράκοντα ἡμερῶν νηστείαν ἐπιδειξάμενος ὁ μέγας Μωσῆς, τῆς νομοθεσίας τάς πλάκας λαβεῖν ἠδυνήθη», ἀναφέρει ὁ ἱερός Χρυσόστομος γιά τόν πρῶτο, ἐνῶ ὁ Μέγας Βασίλειος ἀναφέρει γιά τόν δεύτερο ἀπό τούς μεγάλους αὐτούς Προφῆτες: «Αὕτη (ἡ νηστεία) θεατήν ἐποίησεν τοῦ μεγάλου θεάματος τόν Ἠλίαν. Τεσσαράκοντα γάρ ἡμέρας νηστείᾳ τήν ψυχήν ἀποκαθάρας, οὕτως ἐν τῷ σπηλαίῳ τῷ ἐν Χωρήβ ἰδεῖν κατηξιώθη, ὡς δυνατόν ἐστιν ἰδεῖν ἀνθρώπῳ, τόν Κύριον» (αὐτόθι, σ. 31).
Συνοψίζοντας ὅσα προαναφέραμε γιά τό Ὀρθόδοξο περιεχόμενο τῆς νηστείας, ἔχουμε νά παρατηρήσουμε ὅτι ὑπάρχει «ἀληθής» καί «ψευδής» νηστεία. «Ἀληθής» νηστεία εἶναι ἐκείνη πού γίνεται «κατενώπιον τοῦ Θεοῦ», ἐνῶ «ψευδής» εἶναι ἐκείνη πού γίνεται γιά τόν ἑαυτό μας. Ἐπίσης, «ἀληθής νηστεία» εἶναι «ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις, ἐγκράτεια γλώσσης, θυμοῦ ἀποχή, ἐπιθυμιῶν χωρισμός, καταλαλιᾶς, ψεύδους καί ἐπιορκίας· ἡ τούτων ἔνδεια, νηστεία ἐστίν, ἀληθής καί εὐπρόσδεκτος» (ὕμνος ἀπό τό Τριώδιο).
Ἱερεύς Σωτήριος Ὀ. Ἀθανασούλιας
Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
ΚΑΙ Η «ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ»
ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
(Κείμενο ἀπό τό ἔντυπο «Ὀρθοδοξία καί αἵρεσις»
τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, τεῦχ. 78, Ἰαν. – Μαρτ. 2012).
Ἀντιαιρετικόν Ἐγκόλπιον www.egolpion.com