1. Εἰσαγωγή
Ἀναμφίβολα, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος κυριευμένος ἀπό τόν ὑπέρμετρο καταναλωτισμό, θεωρεῖ τό θεσμό τῆς νηστείας ὡς μεγάλη στέρηση στή ζωή του. Στήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ὅμως, λέει ἡ Γραφή καί δέχεται καί ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία, δέν εἰσερχόμεθα τρώγοντες καί πίνοντες. Δέν ἀποτελεῖ ἡ τροφή αὐτή καθ' ἑαύτην εἰσιτήριο εἰσόδου μας εἰς τόν Παράδεισον, ἐπειδή «βρῶμα ἡμᾶς οὐ παρίστησι τῶ Θεῶ». Πού σημαίνει, ὅπως λέει ὁ Ἀπ. Παῦλος, ὅτι ἄν δέν φᾶμε δῶ δέν στερούμεθα κάτι ἀπό τά πνευματικά ἀγαθά πού μᾶς εἰσάγουν στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ (Α΄ Κορ. 8, 8).
Εἰς τά λόγια αὐτά τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ὡς γνωστόν, στηρίζει ἡ Ἐκκλησία μας τόν θεσμόν τῆς νηστείας, ἡ ὁποία μετά τῆς ἐλεημοσύνης προβάλλουν ἐμπράκτως τήν πίστι μας εἰς τόν Θεόν. Ἡ νηστεία δέν εἶναι θεσμός τῆς ἐποχῆς μας. Εἰς τήν ἀρχαίαν Ἐκκλησίαν οἱ Πατέρες, κηρύσσουν ὅτι ἡ νηστεία εἶναι θεσμός ἐκκλησιαστικός. Ἄλλωστε, τό νόμο τῆς νηστείας τόν τήρησε κι Αὐτός ἀκόμα ὁ Κύριος. Ἑπομένως ποιοί εἴμαστε ἐμεῖς, νά τόν καταστρατηγοῦμε; ὁ Ἀρχιμ. Θεολόγος Παρασκευαΐδης, στήν πραγματεία του περί τοῦ θεσμοῦ τῆς νηστείας
γράφει σχετικά: «Μέ τή διδασκαλία καί τό παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ καθωρίσθηκε ἡ νηστεία καί ἔτσι δόθηκε στόν ἄνθρωπο ὁ νόμος τῆς νηστείας».
γράφει σχετικά: «Μέ τή διδασκαλία καί τό παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ καθωρίσθηκε ἡ νηστεία καί ἔτσι δόθηκε στόν ἄνθρωπο ὁ νόμος τῆς νηστείας».
Μετά τόν Χριστόν ἡ Ἐκκλησία διετύπωσεν ὡρισμένας διατάξεις περί νηστείας, ἐνῶ ὅταν τόν Δ΄ αἰώνα ὁ αἱρετικός ἀέριος ἰσχυρίσθηκε ὅτι δέν εἶναι ἀναγκαία ἡ τήρηση τῆς νηστείας, ἡ Ἐκκλησία κατεδίκασε τήν ἀντίληψη αὐτή, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ ἱερός Αὐγουστίνος καί ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος, ἀλλά καί ἡ Τοπική τῆς ἐν Γάγγρα Συνόδου(1). Ὡσαύτως καί οἱ Τερτυλλιανός, Αὐγουστίνος, Ἀμβρόσιος Μεδιολάνων, Ἱερώνυμος, Μ. Ἀθανάσιος, Μ. Βασίλειος, Ἱ. Χρυσόστομος καί ἄλλοι Πατέρες καί διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας, σέ Ἀνατολή καί Δύση, Ἀσία, Εὐρώπη καί Ἀφρική, μέσα ἀπό τά ἔργα τούς ἐπισημαίνουν τήν ἀναγκαιότητα τῆς νηστείας.
Εἰς τήν συνείδηση τῶν πρώτων χριστιανῶν ἡ νηστεία, ἄν καί εἶχε προαιρετικόν χαρακτήρα, ἐν τούτοις ἐθεωρεῖτο ὑποχρεωτική. Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος μαρτυρεῖ καί λέει ὅτι στήν ἐποχή του ἡ νηστεία τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς ἦταν γενική. Ὅλοι οἱ χριστιανοί ἐνήστευον καί δέν ἦσαν ράθυμοι καί χλιαροί. ὁ Μ. Ἀθανάσιος λέει ὅτι «ὅστις ἐκμειοῖ τήν ἀξίαν τῆς Τεσσαρακοστῆς, οὗτος δέν ἑορτάζει τό Πάσχα».
Ἔτσι οἱ χριστιανοί, ἐβίωναν τό νόημα τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ, διό ἐνήστευον καί κάθε Τετάρτη καί Παρασκευήν. Δέν παρέλειπον δέ νά νηστεύουν πρό τῆς μεταλήψεως τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Ἐκτός ὅμως τῆς νηστείας τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς οἱ χριστιανοί ἐνήστευον καί κατά τίς 40 ἡμέρες πρίν τά Χριστούγεννα διά νά ἑτοιμασθοῦν πρός ὑποδοχήν τῆς ἑορτῆς αὐτῆς τῶν Χριστουγέννων.
Ἡ Ἐκκλησία ὅμως, ὡς φιλόστοργος Μήτηρ, προβλέπει ἀκόμα καί γι' αὐτούς πού δέν ἔχουν δυνατότητα νά νηστεύσουν. Ἄν ὑπάρχουν σοβαροί λόγοι ὑγείας ἀπαλλάσσεται ὁ πιστός ἀπό τήν ὑποχρέωσι τῆς νηστείας, ἐνῶ κάθε ἄλλη αἰτία δέν ἐξαιρεῖ τόν χριστιανόν ἀπό τήν ὑποχρέωσι τῆς νηστείας. Οὔτε οἱ στρατιῶται οὔτε οἱ ὁδοιπόροι, οὔτε οἱ θαλασσοπόροι, οὔτε οἱ ἔμποροι κ.λπ. ἐξαιροῦνται, λέγει ὁ Μ. Βασίλειος, ἀλλά ὁ κάθε ἕνας ἔχει ὑποχρέωσι νά νηστεύη «εἰ μή δί ἀσθένειαν σωματικήν»(2).
Σωματικά ἀσθενεῖς θεωροῦνται ὅλοι ὅσοι πάσχουν, οἱ γέροντες καί ὅσοι ἔχουν ἐξασθενημένον Ὀργανισμόν, τά νήπια καί τά παιδιά μέχρι ὡρισμένης ἡλικίας. Τά μεγάλα παιδιά δέν ἐξαιροῦνται ἀπό τή νηστείαν. Μᾶς τό λέγουν οἱ ἅγιοι Χρυσόστομος καί Γρηγόριος, Ἀμβρόσιος καί Λέων Ρώμης. ὁ δέ μέγας Βασίλειος λέγει: «Μηδείς ἑαυτόν ἔξω ποιείτω τοῦ καταλόγου τῶν νηστευόντων, ἐν ὦ πάντα γένη, καί πᾶσα ἡλικία, καί ἀξιωμάτων διαφοραί πᾶσαι καταλέγονται». Καί ὁ Τιμόθεος Ἀλεξανδρείας ὅταν ρωτήθηκε ἄν ἕνας ἀσθενής εἶναι ὑποχρεωμένος τό Πάσχα νά νηστεύσει, ἀπάντησε ὅτι «ἀπολύεσθαι Ὀφείλει μεταλαμβάνειν καί τῆς τροφῆς καί τοῦ ποτοῦ»(3). Εἰς τάς περιπτώσεις αὐτάς ἐπιτρέπεται εἰς τόν ἀσθενή νά κοινωνᾶ χωρίς νηστείαν ἤ μέ ἐλάχιστον. Εἰς αὐτάς ὅμως τάς περιπτώσεις πού ὡρισμένοι δέν δύνανται νά νηστεύσουν, αὐτοί, λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος ὀφείλουν νά πράττουν περισσότερας ἀγαθοεργίας. Τό ἴδιο λέγει καί ὁ Ρώμης Λέων.
Ἔτσι ἡ νηστεία σύν τῶ χρόνω ἔλαβε τήν τελική της μορφή. Διακρίθηκε ἀπό τό Μωσαϊκό νόμο καί ἔγινε διάθεση ψυχική. Στό Χριστιανισμό ἡ νηστεία εἶναι συνδυασμός ἐγκρατείας καί προσευχῆς, φιλανθρωπίας καί πίστεως, ὀρθοδοξίας καί ὀρθοπραξίας. «Τιμή γάρ νηστείας οὐχί σιτίων ἀποχή, ἀλλά Ἁμαρτημάτων ἀναχώρησις», λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. «Σύ δέ ὅταν νηστεύης, δεῖξόν μοι τήν νηστείαν σου ἐκ τῶν ἔργων σου. Ποίων ἔργων, φησίν; Ἐάν ἴδης πένητα, ἐλέησον. ἐάν ἴδης ἐχθρόν, καταλλάγηθι. Ἐάν ἴδης φίλον εὐδοκιμοῦντα, μή βασκάνης… Μή γάρ δή στόμα νηστευέτω μόνον, ἀλλά καί ὀφθαλμός, καί ἀκοή, καί πόδες, καί χεῖρες, καί πάντα τά τοῦ σώματος ἡμῶν μέλη. Νηστευέτωσαν χεῖρες, ἁρπαγῆς καί πλεονεξίας καθαρεύουσαι. Νηστευέτωσαν πόδες, δρόμων τῶν ἐπί τά παράνομα θέατρα ἀφιστάμενοι. Νηστευέτωσαν ὀφθαλμοί, παιδευόμενοι μηδέποτε εὐμόρφοις ἐπιπηδᾶν, μηδέ ἀλλότρια περιεργαζόμεθα κάλλη…
Νηστευέτω καί ἀκοή. Νηστεία δέ ἀκοῆς, μή δέχεσθαι κατηγορίας. Νηστευέτω καί στόμα ἀπό ρημάτων αἰσχρῶν καί λοιδορίας. Τί γάρ ὄφελος, ὅταν μέν ὀρνίθων καί ἰχθύων ἀπεχώμεθα, τούς ἀδελφούς δάκνωμεν καί κατεσθίωμεν; Ὁ κατηγορῶν ἀδελφικά κρέας ἔφαγε, τήν σάρκα τοῦ πλησίον ἔδακε διά τοῦτο καί ὁ Παῦλος ἐφόβησεν εἰπών «Εἰ δέ ἀλλήλους δάκνετε καί κατεσθίετε, βλέπετε μή ὑπ' ἀλλήλων ἀναλωθῆτε» (Γαλ. 5, 15) καί ἀλλοῦ πάλι λέγει: «Ἄν ταῦτα κατορθοῦν βούληται (ὁ πιστός), τήν ἀληθῆ νηστείαν ἐπεδείξατο, καί ἥν μάλιστα πάντων ἀπαιτεῖ παρ' ἡμῶν ὁ Δεσπότης. Ἐπεί εἰ καί ταύτην τήν ἀποχήν τῶν βρωμάτων διά τοῦτο κελεύει γίνεσθαι, ἵνα χαλινοῦντες τά σκιρτήματα τῆς σαρκός, εὐήνιον αὐτήν ἐργαζώμεθα πρός τήν τῶν ἐντολῶν ἐκπλήρωσιν»(4).
Καί ἐπειδή ἡ ἐποχή μας εἶναι λίγον ὡς πολύ ἀντίθετος μέ τάς θέσεις τῆς Ἐκκλησίας περί νηστείας, κατά τή γνώμη μου, πρίν εἰσέλθωμεν στήν μελέτη τοῦ θέματος τῆς νηστείας σέ σχέση μέ τήν ἐξομολόγηση κατά τή Γραφή καί τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἀνάγκη νά δοῦμε εἰς γενικάς γραμμάς τό νόημα τῆς ἀληθινῆς νηστείας. Ἡ νηστεία, ὅπως προείπαμε, εἶναι κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τό Χρυσόστομο συνισταμένη πολλῶν παραγόντων. Ὁ νηστεύων πρέπει νά ἀποδεικνύει τή καθαρότητα τῆς νηστείας μέ καλά ἔργα. Γιατί ποιό τό ὄφελος σέ ἕναν ἄνθρωπον ὅταν νηστεύη ἀπό κρέας καί ψάρια κ.λπ. καί κατηγορεῖ τούς συνανθρώπους του; Ἡ νηστεία ἀκόμη ἔχει σχέση μέ τή χαλιναγώγηση τῶν παθῶν.
2. Μετάνοια καί νηστεία
Κι ἐπειδή, πιστεύω, πώς ὁ χριστιανός ἔχει ὡς σκοπό τῆς ζωῆς του νά κερδίση μία θέση εἰς τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ, πρέπει νά γνωρίζη ὅτι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι φαγοπότια, ἀλλά δικαιοσύνη, πού σημαίνει ἐλεημοσύνη, προσευχή καί νηστεία. Ἡ νηστεία ἀπό μόνη της εἶναι ἕνας στεῖρος εὐσεβισμός. Ἄν ὅμως συνδυαστῆ μέ προσευχή καί ἐλεημοσύνη ἐπιτυγχάνει τήν ἐξαΰλωση τοῦ σαρκικοῦ ἀνθρώπου καί τόν ἀνεβάζει εἰς πνευματικωτέρας καί τελειωτέρας σφαῖρας.
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἰς τόν ὄρθρον τῆς Δ΄ Κυριακῆς τῶν Νηστειῶν, θέλοντας νά δείξη εἰς τόν ἄνθρωπον Χριστιανόν ὅτι ἡ νηστεία καί ἡ μετάνοια ὁδηγοῦνται εἰς τήν λύτρωσιν τῆς ψυχῆς ἀπό τήν ἁμαρτία ψάλλει:
«Δεῦτε ἐργασώμεθα ἐν τῶ μυστικῶ ἀμπελῶνι, καρπούς μετανοίας ἐν τούτω ποιούμενοι, οὐκ ἐν βρώμασι καί πόμασι κοπιῶντες, ἀλλ' ἐν προσευχαῖς καί νηστείαις, τάς ἀρετάς κατορθοῦντες. Τούτοις ἀρεσκόμενος ὁ Κύριος τοῦ ἔργου Δηνάριον παρέχει, δι' οὗ ψυχάς λυτροῦται. Χρέους ἁμαρτίας ὁ μόνος πολυέλεος» (βλ. Τριώδιον Ὄρθρος Δ΄ Κυρ. τῶν Νηστειῶν).
3. Ἡνηστεία εἰσάγει τόν Χριστιανό στόν Παράδεισο
«Σαλπίσατε ἐν νουμηνία σπάλπιγγι, ἐν εὐσήμω ἡμέρα ἑορτῆς ἡμῶν» (Ψαλμ. 80, 4).
Ὁ Δαυίδ ζητᾶ ἀπό τούς ἑβραίους νά σαλπίζουν κατά τήν πρώτη ἡμέρα τοῦ μήνα μέ τήν σάλπιγγα, καθώς καί κατά τήν ἐπίσημη ἡμέρα τῆς μεγάλης ἑορτῆς τους.
Οἱ προφῆτες, μέ πρῶτο καί καλύτερο τόν Ἡσαΐα μᾶς ζητοῦν νά νηστεύουμε. Γνωρίσαμε, λέγει ὁ Μ. Βασίλειος, τήν χάρη τῶν νηστειῶν ἀπό τόν Ἡσαΐα, ὁ ὁποῖος ἀπέρριψε μέν τόν ἰουδαϊκό τρόπο τῆς νηστείας, δείχνοντάς μας ὅμως τήν ἀληθινή νηστεία. Ὁ προφήτης Ἡσαΐας λέγει ὅταν νηστεύουμε νά ἀποφεύγουμε κάθε διαμάχη καί ἔριδα καί νά καταργήσουμε κάθε σύνδεσμο ἀδικίας. (Ἡσ. 63, 6). Καί ὁ Κύριος, δείχνοντάς μας τήν ἀληθινή νηστεία, μᾶς λέγει: «νά μή γίνεσθε σκυθρωποί, ὅπως οἱ ὑποκριταί, ἀλλά νά νίψεις τό πρόσωπό σου, καί νά ἀλείψεις τό κεφάλι σου νηστεύων» (Ματθ. 6, 16—17). Νά μή νηστεύουμε δηλαδή σάν τούς φαρισαίους, πού ἡ νηστεία τους γινόταν ἐντελῶς τυπικά, ἀλλά οὐσιαστικά καί νά συνδέεται μέ τήν προσευχή. Ἡ νηστεία ἐπακολουθεῖ τῆς προσευχῆς γιατί, ἀκόμα καί στούς Ἰουδαίους ἡ νηστεία ἐχρησιμοποιεῖτο ὡς μέσον γιά νά καταστεῖ ἡ προσευχή ἀποτελεσματικότερη. Μπορεῖ ὅμως κανείς, ἴσως, νά ἀναρωτηθεῖ γιατί οἱ μαθητές τοῦ Κυρίου δέν ἐνήστευον. Ἡἀπάντησις εἶναι ἁπλῆ. Γιατί ὁ Κύριος γνώριζε ὅτι μετά τό θάνατο καί τήν ἀναστασί Του θά ἐνήστευον.
Πῶς ὅμως πρέπει νά γίνεται ἡ νηστεία; ἡ νηστεία, ἀσφαλῶς, δέν πρέπει νά γίνεται πρός ἐπίδειξιν. Ὁ Χριστός δέν κατηγορεῖ τούς φαρισαίους πού νηστεύουν δίς τοῦ Σαββάτου, ἀλλά ἐπειδή ἐνήστευον πρός ἐπίδειξιν. «Νηστεύοντες μή ἐπιτηδεύετε τήν σκυθρωπότητα, καθάπερ οἱ σπουδάζοντες ὠχρᾶν δι' ἀνθρωπίνην ἀρέσκειαν» λέγει ὁ Ζηγαβηνός. Ἄς συμπεριφερθοῦμε λοιπόν, ὅπως διδαχθήκαμε, νά μή φαινόμαστε σκυθρωποί γιά τίς ἡμέρες πού ἔρχονται, ἀλλά νά συμπεριφερόμαστε μέ φαιδρό πρόσωπο πρός αὐτές, ὅπως πρέπει στούς Ἁγίους. Κανείς ἄκαρδος δέν στεφανώνεται, κανείς κατηφής δέν στήνει τρόπαιο. Ἐάν φροντίζουμε τό σῶμα μας, καί καλά κάνουμε, -ἀφοῦ κατά τόν ἀπ. Παῦλο εἶναι ναός Θεοῦ-, γιατί νά ἀδιαφοροῦμε γιά τήν ὑγεία τῆς ψυχῆς μας; Εἶναι παράλογο νά λυπόμαστε μέ τήν ἀλλαγή τῶν τροφῶν καί νά φαινόμαστε ὅτι χαριζόμαστε στήν ἡδονή τῆς σάρκας, παρά τήν ἐπιμέλεια τῆς ψυχῆς. Κατά τόν Μ. Βασίλειο, ὁ μέν κορεσμός σταματᾶ στήν εὐχαρίστηση τῆς κοιλιᾶς, ἡ δέ νηστεία ἀνεβάζει τό κέρδος στή ψυχή. Ἡ νηστεία δίδει στόν χριστιανό τό φάρμακο πού σκοτώνει τήν ἁμαρτία, καί ὅπως τά φάρμακα σκοτώνουν στόν ἀνθρώπινο ὀργανισμό τά μικρόβια, ἔτσι καί ἡ νηστεία λυτρώνει τή ψυχή ἀπό τήν ἁμαρτία. Ἡ ἁμαρτία εἶναι τό δηλητήριο μέ τό ὁποῖο δηλητηριάζεται ἀπό τό διάβολο ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. Ἀπό τήν ὥρα πού εἶπε ὁ διάβολος στούς πρωτοπλάστους νά φᾶνε τόν ἀπαγορευμένο καρπό τοῦ παραδείσου ἔχασαν τά πάντα. Γι' αὐτό ἡ νηστεία μᾶς ἀνοίγει τό δρόμο πρός τόν παράδεισο.
Ὄχι, ὅμως, ὁποιαδήποτε νηστεία. Ἡ νηστεία, δηλαδή πού συνοδεύεται ἀπό ὑπερήφανο πνεῦμα καί ὑποκρισία εἶναι πράξη ἀνωφελής. «Ἄλειψε τό κεφάλι σου καί πλύνε τό πρόσωπό σου» (Ματθ. 6, 17), λέει ὁ Κύριος. Ὁ λόγος αὐτός τοῦ Κυρίου μας καλεῖ σέ μυστήρια. Γιατί αὐτός πού ἀλείφθηκε, μυρώθηκε καί αὐτός πού νίφθηκε καθαρίσθηκε. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι, καί χριστιανοί ἀκόμη, πού παίζουν θέατρο στή ζωή τους. ὑποδύονται τόν καλό ἀλλά στήν οὐσία εἶναι ἄνθρωποι πού κρύβουν μέσα τους μεγάλη κακία. Γι' αὐτό λέει ὁ Μ. Βασίλειος, ὅποιος εἶσαι τέτοιος καί φαίνεσαι. Νά μήν ὑποκρίνεσαι τόν σκυθρωπό, ἐπιδιώκοντας τήν δόξα τῶν ἀνθρώπων ἀλλά νά εἶσαι ἐγκρατής. Δέν προέρχεται κανένα ὄφελος ἀπό εὐεργεσία πού διατυμπανίζεται καί κανένα κέρδος δέν προέρχεται ἀπό νηστεία πού δημοσιεύεται.
4. Ἡ νηστεία εἶναι ἀρχαῖος θεσμός
Καί ἄν μερικοί χριστιανοί ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ νηστεία εἶναι ἀρχαία διάταξη ἡ ὁποία ὅμως στίς μέρες μας δέν ἔχει καμμία ἰσχύ τούς λέμε ὅτι ἡ νηστεία εἶναι ἀρχαῖο δῶρο πού δέν παλιώνει καί δέν γηράσκει. Εἶναι ἕνας νόμος πού συνεχῶς ἀνανεώνεται, ἀνθίζει πάντοτε γιά νά φέρει ὥριμους καρπούς.
Πότε ὅμως ἡ ἐντολή τῆς νηστείας δόθηκε στόν ἄνθρωπο ἀπό τόν Θεό; Ἡ νηστεία εἶναι ἡ πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ πρός τόν Ἀδάμ. Ἀπό τότε πού ὁ Θεός εἶπε στούς πρωτοπλάστους τά ἀθάνατα λόγια «Ἀπό τό δένδρο τῆς γνώσεως καλοῦ καί κακοῦ οὗ μή φάγητε» (Γεν. 2, 17) μπῆκε στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου καί ἡ νηστεία. Αὐτό, «τό δέν θά φάγετε» εἶναι νομοθεσία νηστείας καί ἐγκρατείας. Ἄρα δέν εἶναι, ὅπως ἴσως νομίζουν πολλοί ἀρχή τῆς νηστείας ἡ δεκάτη μέρα τοῦ ἕβδομου μήνα τῶν Ἑβραίων, δέν εἶναι ἡ ἡμέρα τοῦ ἐξιλασμοῦ. Ἡ ἀρχή τῆς νηστείας ἀνάγεται στόν παράδεισο. Ἄν ἡ Εὔα εἶχε νηστεύσει καμμία ἀνάγκη δέν θά εἴχαμε ἀπ' αὐτή τή νηστεία. «Διότι δέν ἔχουν ἀνάγκη ἰατροῦ οἱ ὑγιεῖς, ἀλλά οἱ ἄρρωστοι» (Ματθ. 9, 12). Ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὡς ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων γνωρίζει ὅτι ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά σωθεῖ ἀπό τήν ἁμαρτία χωρίς δυό ὅπλα. Τήν προσευχή καί τή νηστεία. «Τοῦτο τό γένος, εἶπε ἄλλοτε ὁ Κύριος, οὐκ ἐκπορεύεται εἰμή ἐν προσευχῆ καί νηστεία». Οἱ φαρισαῖοι κατηγοροῦσαν τό Χριστό ὅτι συναναστρέφεται τούς τελῶνες καί τούς ἄλλους ἁμαρτωλούς. Γι' αὐτό τούς λέει ὅτι κανείς ἰατρός δέν θεραπεύει ὑγιεῖς, ἀλλά τούς ἀρρώστους. Ὁ λόγος ἄλλωστε πού ἐνηνθρώπησε ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, τό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ Χριστός, εἶναι διά νά λυτρώση τό ἀνθρώπινο γένος ἀπό τή δουλεία τοῦ σατανᾶ. (Ἰδέ καί Γαλ. 4, 4-5, Φιλιπ. 2, 5-8).
Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀσεβῆ καί ἀπειθῆ πρός τόν Θεό καί δέν θέλει νά μετανοήση, τόν ἐγκαταλείπει ἡ χάρις τοῦ Κυρίου καί τόν ἀφήνει μόνο του. Γι' αὐτό καί οἱ Ἰουδαῖοι, ὅπως βλέπουμε εἰς τόν προφήτη Ἡσαΐα, ἱκετεύουν τόν Κύριο λέγοντας: «Ἐπίστρεψον διά τούς δούλους σου…». Γύρισε καί πάλι κοντά μας, Κύριε. Ἐξακολουθοῦμε νά εἴμεθα δοῦλοι Σου καί οἱ φυλές μας ἀποτελοῦν τήν ἰδιαίτερη κληρονομιά Σου. Στρέψε τό βλέμμα Σου σ' ἐμᾶς γιά νά μᾶς βοηθήσης. Ἡ ἱκεσία αὐτή μᾶς ὑπενθυμίζει τήν ὡραιότατη ἐκείνη φράση τῆς Γ΄ Εὐχῆς τῆς Ἱερᾶς Ἀκολουθίας τῆς Γονυκλισίας, ἡ ὁποία ἀναγινώσκεται στούς ἱερούς ναούς μας κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς: «Σοί μόνω Ἁμαρτάνομεν, ἀλλά καί σοί μόνω λατρεύομεν. Οὐκ οἴδαμεν προσκυνεῖν Θεῶ ἀλλοτρίω…». Γι' αὐτό καί ὁ Δαυίδ προσευχόμενος στό θεό λέει: Ὤ Κύριε, μή ἐπιτρέψεις ποτέ νά ἀποξενωθοῦμε ἀπό σένα. Μή μᾶς ἀφήσεις νά φύγουμε μακριά σου καί νά γίνουμε ἀλλότριοι καί ξένοι πρός ἐσένα. Δέν ὑπάρχει δυστυχέστερο ἀλλά καί περισσότερο ἐκφυλισμένο πλάσμα ἀπό τόν ἄνθρωπο ἐκεῖνο πού ἐξάλειψε ἀπό μέσα του κάθε ἴχνος ὁμοιότητας καί συγγενείας μέ τό Θεό. Κύριε, φύλαξέ μας ἀπό τήν ἄβυσσο αὐτή τῆς δυστυχίας καί ἀθλιότητος καί κράτησέ μας πάντοτε πλησίον σου, ὄχι μόνο κάτω ἀπό τίς πτέρυγες τῆς προστασίας καί βοηθείας σου, ἀλλά καί κάτω ἀπό τό κράτος καί τήν κυριαρχία τοῦ φόβου σου.
5. Ἡ νηστεία ὡς μέσον εἰσόδου μας στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ
Ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς θέλοντας, διά τῆς Παραβολῆς τοῦ πλουσίου καί πτωχοῦ Λαζάρου, νά μᾶς διδάξει περί τῆς καλῆς διαχείρισης τοῦ πλούτου, λέει ὅτι ὁ μόνος τρόπος εἶναι ἡ νηστεία. Νά χρησιμοποιῆ δηλαδή ὁ πλούσιος τήν νηστείαν ὡς μέσον ἐλεημοσύνης, γιά νά εἰσέλθει εἰς τόν παράδεισον. Ὁ παράδεισος δέν ἀνοίγει ἀλλοιῶς. Ὅσοι ἔχουν πλούτη δύνανται νά χρησιμοποιοῦν τά χρήματά τους ὄχι γιά περιττάς καί ἀσκόπους διασκεδάσεις, ἀλλά διά τήν συντήρησι τῶν πτωχῶν. Ὁ πλούσιος τῆς παραβολῆς μας ἐξέλεξε τά φθαρτά ἀγαθά ὡς τά ἄριστα, μέ τά ὁποῖα ἦταν πλήρως ἱκανοποιημένος καί ἦτο γι' αὐτόν ἡ μόνη φροντίδα τῆς ζωῆς του. Στά φαγητά καί τά ποτά, στά πλουσιώτατα ἐνδύματα τοποθέτησε τήν ὅλη εὐτυχία του. Αὐτά ὑπῆρξαν ἡ παράκλησίς του καί ἡ ἀμοιβή του καί ποτέ του δέν σκέφτηκε ὅτι ὑπάρχουν καί ἄλλα καλύτερα ἀγαθά. Τά τελευταῖα αὐτά, δηλαδή τά ἀγαθά τῆς αἰωνίου ζωῆς, δέν εἶχε λόγο ποτέ του νά τά περιμένη.
Στό σημεῖο αὐτό ἴσως κάποιος ἀναρωτηθεῖ. Καλά, ἄν κάποιος εἶναι ἀσθενής πῶς θά νηστεύση; Τί θά τούς ποῦμε; κατ' ἀρχάς πρέπει νά δοῦμε ποιοί εἶναι οἱ ἀληθινά ἄρρωστοι. Γιατί πολλοί προφασίζονται ἀρρώστια σωματική καί ἀδυναμία προκειμένου νά ἀπέχουν ἀπό τή νηστεία. Γνωρίζουμε ὅτι πολλοί ἰατροί συστήνουν δίαιτα στούς ἀσθενεῖς προκειμένου νά θεραπευτοῦν. Ἔ, λοιπόν, αὐτό πού προτείνει ἐκ τῶν ὑστέρων ἡ ἐπιστήμη τό ἔχει ἤδη προτείνει ἀπό καιρό ἡ Ἐκκλησία. Τί εἶναι εὐκολότερο γιά τήν κοιλιά, νά περάσει τή νύκτα μέ τή λιτότητα τῆς δίαιτας, ἤ νά κείτεται βαρειά μέ τήν ἀφθονία τῶν φαγητῶν;
Ὅπως γιά νά σώσουμε ἀπό τή τρικυμία ἕνα γεμάτο ἀπό φορτίο πλοῖο ρίχνουμε ἕνα μέγα μέρος αὐτοῦ, ἔτσι καί μέ τή νηστεία ἐλαφρώνουμε τή ψυχή μας προκειμένου νά σκέφτεται τό Θεό. «Ὁ Μ. Βασίλειος, γνώστης μεγάλος τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης, μᾶς λέει ὅτι τά σώματα τῶν ἀνθρώπων ὅταν παραφορτώνονται μέ τόν συνεχῆ χορτασμό, εὔκολα ὑποκύπτουν στίς ἀσθένειες. Ὅταν ὅμως κάνουν χρήση στερεᾶς καί ἐλαφρᾶς τροφῆς, καί τό ἀναμενόμενο ἀπό τή νόσο κακό ξεφεύγουν, ὅπως τήν κακοκαιρία τό πλοῖο καί τό ἤδη παρόν ἐνοχλητικό τό ξεπερνοῦν, σάν κάποια ἔφοδο δίνης. Ὅμως ἡ ἡσυχία κατά τή γνώμη τῶν περισσοτέρων εἶναι πιό κουραστική ἀπό τό τρέξιμο καί ἡ ἠρεμία ἀπό τήν πάλη, ἐάν ἰσχυριζόμαστε ὅτι καί ἡ τροφή εἶναι καταλληλότερη ἀπό τήν δίαιτα γιά τούς ἀσθενεῖς»(*).
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Ἐπιφανίου, αἱρέσ. 75, 3 καί Κανών 19 τῆς ἐν Γάγγρα, Αὐγουστ. Αaeres//,53 κ.λπ.
(2) Μ. Βασιλείου, ὁμιλία Β΄ περί νηστείας, Ἀποστ. Κανών 61 καί 69, τῆς ἐν Γάγγρα 19 κ.λπ.
(3) Θ. Παρασκευαΐδου, μνήμ. ἔργ. σελ. 116 καί Ράλλη-Ποτλῆ μνήμ. ἔργ. Α΄, 140, Δ΄, 335-336 καί ΣΤ΄, 198.
(4) Ἰω. Χρυσοστόμου, ὁμιλία εἰς ἀνδριάντας, 3η καί εἰς τήν Γένεσιν 10η.
(*) Μ. Βασιλείου, Λόγος Α΄ περί νηστείας, Δημ. Ἀθανασοπούλου, ἔκδ. Νεκτ. Παναγοπούλου.
Τοῦ Ἀρχιμανδρίτου ΚΟΣΜΑ ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ,
Ἱεροκήρυκος Ἱερᾶς Μητροπόλεως Φλωρίνης
Ἱεροκήρυκος Ἱερᾶς Μητροπόλεως Φλωρίνης