ΑΠΟΨΕ σ' όλους τους ναούς της Ορθοδοξίας ψάλετε ό Επιτάφιος θρήνος. Είναι ένα εμπνευσμένο αριστούργημα της βυζαντινής ποιήσεως, πού δείχνει ότι ή πίστη μας Είναι ή αληθινή. Άλλοι θαυμάζουν τον Παρθενώνα, εγώ θαυμάζω τον Επιτάφιο θρήνο. Είναι ένα μπουκέτο λουλούδια. Τα συνέλεξε ό εμπνευσμένος ποιητής από τα λιβάδια των αγίων Γραφών και
της φύσεως, τα συνέθεσε και τα προσφέρει στον εσταυρωμένο Λυτρωτή του κόσμου, στο μεγάλο μας Νεκρό.
Ό Επιτάφιος έχει εκατό περίπου εγκώμια. Από αυτά θα μου επιτρέψετε να εξηγήσω ένα, διότι πρέπει να κατανοούμε τους ύμνους. Ανήκει στην πρώτη (Α') στάση των εγκωμίων και λέει «Ό ωραίος κάλλει παρά πάντας βροτούς ως ανείδεος νεκρός καταφαίνεται, ό την φύσιν ωραίσας του παντός».
Τι σημαίνουν τα λόγια αυτά; Κινέζικα δεν Είναι, και όμως σήμερα δεν τα καταλαβαίνουμε. Ποιος φταίει; Πριν εκατό χρόνια όλοι τα καταλάβαιναν. Δεν φταίει ό ευφυής λαός μας, ό όποιος μαθαίνει ξένες γλώσσες όπως λ.χ. την αγγλική, και αγνοεί τη δική του. Δεν το λέμε εμείς• ή ωραιότερα γλώσσα Είναι ή ελληνική. Αν έχουμε κάτι να καυχηθούμε, Είναι ή γλώσσα μας, πού ευλογήθηκε από το Θεό. Είναι ή πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου• ενώ οι άλλες γλώσσες έχουν λίγες λέξεις (μερικές έχουν μόνο 500 λέξεις), ή δική μας έχει —μετρήστε—50.000 λέξεις! Μ' αυτές κατορθώνει να εκφράζει και τα λεπτότερα νοήματα. Δυστυχώς κάποιος υπουργός εισήγαγε νομοσχέδιο και καυχήθηκε, ότι «Σήμερα θάβουμε την καθαρεύουσα γλώσσα». Πού καταντήσαμε! Τώρα τα παιδιά μας πρέπει να πάνε στο Λονδίνο ή στο Βερολίνο ή στη Νέα Υόρκη για να μάθουν ελληνικά. Λαός πού λησμονεί τη γλώσσα του, Είναι ανάξιος να ζή. Γίναμε νεκροθάφτες ενός ωραίου πολιτισμού.
Έτσι και το κείμενο του εγκωμίου κατήντησε ακατάληπτο. Γι' αυτό χρειάζεται εξήγησης
«Ό ωραίος κάλλει παρά πάντας βροτούς...».
Τι σημαίνουν τα λόγια αυτά; Ό υμνωδός ομιλεί για ωραιότητα, για ομορφάδα, ή οποία Είναι ένα μυστήριο. Υπάρχουν δε βαθμίδες ωραιότητας. Ό άνθρωπος, όπως δείχνουν ψυχολογικές παρατηρήσεις, πλάστηκε για το ωραίο και αρέσκεται σ' αυτό. Ζητάει την ομορφιά, πού Είναι μαγνήτης, τον ελκύει και τον κατακτά. Που βρίσκουμε την ομορφιά; Παντού στη φύση, και ιδίως στα πρόσωπα.
Στη φύση πρώτα. Πού θέλεις να κοιτάξεις; Σήκω πρωί, μην κοιμάσαι, βγές έξω, ανέβα σ' ένα βουναλάκι και δες την ανατολή. Ό ήλιος ως νυμφίος, σα γαμπρός, εξέρχεται εκ της παστάδας του, όπως λέει ή αγία Γραφή (βλ. Ψαλμ. 18,6). Χαράζει ή αυγή πού ύμνησαν οι ποιηταί και ζωγράφισαν οι ζωγράφοι, ή «ροδοδάκτυλος» πού λέει ό Όμηρος. το γλυκοχάραμα Είναι από τα ωραιότερα θεάματα. Αν θέλεις, δες και τη δύση. Κοίταξε τον ήλιο την ώρα πού βασιλεύει και μας αποχαιρετά. το ηλιοβασίλεμα Είναι κι αυτό από τα ωραιότερα θεάματα, θέλεις άλλο; Τώρα την άνοιξη δες τα δέντρα τα νεκρά πού ζωντανεύουν, γεμίζουν φύλλα και άνθη. Δες ιδίως την αμυγδαλιά, πού Είναι στολισμένη σαν νύφη με όλα τα άνθη της. θέλεις άλλο μεγαλειώδες θέαμα; Μην κλείνεσαι στα μαντριά του διαβόλου, σε κέντρα και θεάματα της οθόνης. Ανέβα κάπου ψηλά και κοίταξε τη νύχτα τον έναστρο ουρανό. Εκατομμύρια άστρα, τεράστιος πολυέλεος πού ανάβει κάθε βράδυ ό Δημιουργός. Απορώ πώς υπάρχουν άπιστοι! Ένας φιλόσοφος είπε• Δύο πράγματα με κάνουν να πιστεύω, ό υπεράνω ημών έναστρος ουρανός και ό εν ημίν ηθικός νόμος (ή φωνή της συνειδήσεως). Θέλεις κι άλλο; Προνόμιο της εποχής μας ήταν να δη τη Γη σαν σφαίρα από το διάστημα. Οι αστροναύτες την είδαν σαν πολύχρωμο διαμάντι να περιστρέφεται μέσα στο άπειρο• άλλου πράσινη, άλλου λευκή, άλλου γαλάζια. Μέσα στα εκατομμύρια των άστρων ένα άστρο λάμπει περισσότερο όλων Είναι ή Γη, θαύμα της δημιουργίας.
Ή ωραιότητα όμως στη φύση είναι το πρώτο σκαλοπάτι. Ανώτερο σκαλοπάτι Είναι ή ωραιότητα στα πρόσωπα. Όχι τόσο στην εξωτερική μορφή, στο σώμα, όσο στην ψυχή. Ή εξωτερική ωραιότητα Είναι φυσικό δώρο• ή ψυχική ωραιότητα συνήθως κατακτάται με αγώνα. Άλλα γι' αυτό και έχει μεγαλύτερη αξία. Σπανίως συνυπάρχουν σωματικό και ψυχικό κάλλος. Πολύ συχνά δεν συμβαδίζουν. Ωραία σώματα κρύβουν ψυχές άσχημες, και αντιθέτως άσχημα σώματα κρύβουν ψυχές υπέροχες. Για αυτό ή έλλειψης σωματικού κάλλους δεν Είναι κάτι σημαντικό. Συνέλαβαν κάποιον κακούργο, πού ήταν ωραιότατος και με την ομορφιά του σαγήνευε και απατούσε γυναίκες. Τι να την κάνης την ομορφιά αυτή; Ήρθε στη μητρόπολη ένας για διαζύγιο. Ήταν άνθρωπος νέος, δεν είχε παντρεμένος ούτε χρόνο. Αχ δέσποτα, μου λέει, Τι έπαθα! Ήταν ή πιο ωραία γυναίκα στην πόλη μας. Με μάγεψε με τα μάτια της, τις κινήσεις της, τη συμπεριφορά της. Νόμισα ότι βρήκα άγγελο. Άλλα τώρα, υστέρα από ένα χρόνο, αδύνατον να ζήσω μαζί της. Αλαζών, υπερήφανη, αυθάδης, με περιλούει κάθε μέρα με ύβρεις. Μου κατέστρεψε τη ζωή... Έτσι και ή πιο ωραία γυναίκα γίνεται μισητή, όταν δεν έχη κάλλος ψυχικό. Και πάλι ή πιο άσχημη γίνεται αγαπητή, όταν έχη κάλλος ψυχικό. Γνωρίζω μία άσχημη γυναίκα• δεν ξέρετε πώς την αγαπά ό άντρας της. Δεν την ανταλλάσσω, λέει, με τις πιο όμορφες γυναίκες του κόσμου... Γιατί; Διότι έχει κάλλος ψυχικό• γέννησε έξι - εφτά παιδιά, είναι νοικοκυρά, εργατική, φιλότιμη.
Θέλετε τώρα, αγαπητοί μου, να σας δείξω την κορυφή της ωραιότητας; Ωραίο θέαμα ή αυγή, το ηλιοβασίλεμα, τα άστρα, ή Γη• ωραία τα πρόσωπα των ανθρώπων, ως σώματα και ως ψυχές. Άλλ' αν αυτά Είναι όλα ωραία, μπορείτε να μου πείτε ποιο Είναι το ωραιότερο άπ' όλα; Την απάντηση δίδει το εγκώμιο πού εξηγούμε. Ωραία τα κτίσματα• άλλ' ωραιότερος Είναι ό Κτίστης, εκείνος πού τα έφτιαξε, ό Κύριος ημών Ιησούς Χριστός. Λέει ένας φιλόσοφος• Πάρε όλες τις ομορφιές του κόσμου και ύψωσε τις στη νιοστή δύναμη, σε άπειρο δηλαδή βαθμό• και πάλι δέ' φτάνουν την ωραιότητα του Χριστού, πού Είναι «ό ωραίος κάλλει παρά πάντας βροτούς», ό ωραιότερος από όλους τους θνητούς.
Κάλλος αιώνιο και αθάνατο Είναι ό Χριστός. Ωραίος σωματικώς, όπως τον δείχνουν οί ζωγράφοι στις βυζαντινές ζωγραφιές, πού τον παριστάνουν με μια σεμνότητα μεγαλοπρεπή. Άλλα προπαντός ό Χριστός Είναι ωραίος ψυχικώς. Ή ψυχική ωραιότητα του Χριστού Είναι ή αρετή του, προ πάντων ή αγάπη του στο Θεό και τον πλησίον. Είναι αρετή άφθαστη• ποτέ μα ποτέ δεν έφθασε άλλος σε τέτοιο ύψος. Γι' αυτό ακούσαμε το πρωί (ΣΤ' ώρα)• «...την γενεάν αυτού τις διηγήσεται;»(ΗΣ. 53, 8). "Όντως «εκάλυψεν ουρανούς ή αρετή αυτού, και αινέσεως αυτού πλήρης ή γη» (Άβ.3,3). Ανυπέρβλητο το κάλλος του Χριστού. Είναι «ό ωραίος κάλλει (=στην ομορφάδα) παρά πάντας βροτούς».
Και μόνο ωραίος Είναι ό Χριστός; Είναι, όπως λέει παρακάτω, «ό την φύσιν ωραίσας του παντός». Είναι, δηλαδή, εκείνος πού δίνει ομορφιά σε όλα τα κτίσματα, μεταξύ των οποίων κατ' εξοχήν στον άνθρωπο. Κάλλος φυσικό και ψυχικό δίνει ό Χριστός μας σ' εκείνους πού τον αγαπούν. Κάνει ωραία τα πάντα και τους πάντας. Παίρνει τον πιο άσχημο - αμαρτωλό άνθρωπο και τον κάνει άγγελο. Τον παίρνει δαίμονα —δεν Είναι λόγια αυτά, Είναι γεγονότα— και τον κάνει άγγελο, τον παίρνει ληστή και τον κάνει άνθρωπο του ουρανού.
Ω Χριστέ μου! συ είσαι το ωραιότερο πού υπάρχει στον κόσμο. Άλλα τώρα πού πηγαίνεις στον τάφο, ω πώς έχασες το κάλλος σου, έχασες τη λάμψη σου, έσβησαν τα μάτια σου, σφράγισαν τα χείλη σου, έμειναν ακίνητα τα χέρια σου! Πώς χάθηκε ή ομορφιά σου;
Κι όλα αυτά για ποιόν; Για μας. Το σκεφτήκαμε; Είθε να εορτάζουμε την αγία αύτη ήμερα με συναίσθηση και ανάταση. Όταν γίνεται κηδεία, Είναι όλοι σιωπηλοί και δακρυσμένοι, κανείς δέ' γελάει. Και εδώ νεκρός Είναι «ό ωραίος κάλλει παρά πάντας βροτούς». Θα Είναι βεβήλωσης να κηδεύεται ό Χριστός, κ' εμείς να μη συμμετέχουμε.
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία, που έγινε στον ιερό Ναό ΑΓ. Τριάδος ΠΤΟΛΕΜΑΙΔΟΣ την 17-04-1987 με άλλο τίτλο. Καταγραφή, μικρά συμπλήρωση, διαρρύθμιση και σύντμηση 29-04-2005.