Όχι στον πάπα!
ΤΟΝ περασμένο μήνα (19 Ιανουαρίου) εορτάσαμε τον άγιο Μάρκο επίσκοπο Εφέσου τον Ευγενικό, πού είπε ένα «όχι» στον πάπα. Σήμερα ακούγεται πάλι ένα «όχι» στον πάπα. Το είπε κάποιος άλλος άγιος, μεγάλος διδάσκαλος και πατέρας της Εκκλησίας, ό Ιερός Φώτιος. Γι' αυτόν θα πούμε λίγες λέξεις.
Ό μέγας Φώτιος γεννήθηκε στην πρωτεύουσα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, στην Πόλη, γύρω στο 810. Έζησε και έδρασε τον 9ο αιώνα - πάνε δηλαδή από τότε χίλια χρόνια και παραπάνω. Aνετράφη σε καλό οικογενειακό περιβάλλον.
Ή οικογένεια παίζει σπουδαίο ρόλο. Αν ανοίξουμε τους βίους των αγίων, θα δούμε ότι όλοι αυτοί πού εορτάζουμε (Βασίλειος, Γρηγόριος, Χρυσόστομος, Φώτιος...), όλοι βγήκαν από σπίτια χριστιανικά. Τότε στα σπίτια εκείνα έκαναν προσευχή, αγρυπνούσαν το σπίτι γινόταν εκκλησία. Από τέτοια αγιασμένα σπίτια βγήκαν οι πατέρες. Τότε από τα σπίτια έβγαιναν άγγελοι σήμερα βγαίνουν δαίμονες. Από πού να βγουν τώρα πατέρες και διδάσκαλοι; Μεγάλη ευθύνη έχετε σεις οί γονείς, οι όποιοι —το είπα χίλιες φορές, θα πεθάνω με τον καημό— τα παιδάκια σας τα κάνετε δασκάλους, καθηγητές, αξιωματικούς, δικηγόρους, γιατρούς παπάς, κληρικός, ιεραπόστολος που ν' αφοσιωθεί κανείς! Και ενώ οι Άγγλοι, οι Γάλλοι, οι Ιταλοί έχουν στείλει κάτω στην Αφρική, στα άγρια μέρη, τα καλύτερα παιδιά τους, εμείς τίποτε.
Και ό ιερός Φώτιος, λοιπόν, βγήκε μέσα από σπίτι χριστιανικό ό πατέρας ευσεβής, ή μητέρα ευσεβής. Ήταν και ευγενείς κατά κόσμον. Τι θα πει ευγενείς; Όχι ότι είχαν πλούτη και αξιώματα. Ή μεγαλύτερα ευγένεια είναι ή αρετή. Ήταν λοιπόν ενάρετοι και ευσεβείς άνθρωποι. Κι όπως έλεγαν και οι πρόγονοι μας, «πας ο τ επί γης και υπό γης χρυσός αρετής ουκ αντάξιος» (Πλάτ., Νομ. 5.728Α) όσο αξίζει ή αρετή, δεν αξίζει όλο το χρυσάφι του κόσμου. Μέσα από τέτοιο σπίτι βγήκε ό ιερός Φώτιος. Ή μητέρα του Ειρήνη και ό πατέρας του Σέργιος ήταν μάρτυρες της περιόδου της εικονομαχίας.
Ό Φώτιος από παιδί φάνηκε ότι θα γίνει μεγάλος. Ήταν ένα παιδί - θαύμα. Δεν ήταν απλώς έξυπνος• ήταν μεγαλοφυΐα. Μεγαλοφυές λέγονται εκείνοι πού μπορούν να εισδύουν βαθιά στα πράγματα και να λύνουν τα δυσκολότερα προβλήματα. Όπως ό Όλυμπος είναι το υψηλότερο βουνό, έτσι και οι μεγαλοφυΐες είναι μεγάλες κορυφές της διανοήσεως. Μέσ' στα εκατό - διακόσα χρόνια γεννάται μία μεγαλοφυΐα. Μεγάλοι άνδρες, υψηλά αναστήματα, όπως λόγου χάριν ήταν ό Ομηρος, ό Πλάτων, ό Αριστοτέλης, ή στην εποχή μας ό Αϊνστάιν.
Ό Ιερός Φώτιος δεν ήταν μόνο μεγαλοφυΐα• ήταν και επιμελής. Δεν έμοιαζε με τον οκνηρό εκείνο δούλο της παραβολής των ταλάντων, πού πήρε το τάλαντο και το έκρυψε στη γη. Ό μέγας Φώτιος καλλιέργησε το τάλαντο του. Τη νύχτα δεν κοιμόταν παρά μόνο λίγες ώρες. Μελετούσε. Τι μελετούσε; Τους αρχαίους συγγραφείς και προ παντός τους πατέρας της Εκκλησίας Χρυσόστομο, Βασίλειο, Γρηγόριο τον Θεολόγο... Παραπάνω άπ' όλα, ένα βιβλίο ήξερε άπ' έξω το ιερό Ευαγγέλιο, την Αγία Γραφή. Ή μεγαλοφυΐα και ή επιμέλεια του συνετέλεσαν ώστε ν' αναδειχθεί ένας από τους μεγαλύτερους άνδρες της ανθρωπότητας. Σπούδασε γραμματική, ποιητική, ρητορική, φιλοσοφία, ακόμη και ιατρική και κάθε άλλη επιστήμη. Δίδαξε στην Κωσταντινούπολι ως σοφός καθηγητής.
Νωρίς προσελήφθη στα ανάκτορα και κατέλαβε μεγάλα αξιώματα στην αυλή του Θεοφίλου• έφθασε να γίνη πρωτοσπαθάριος (αρχηγός της φρουράς του αυτοκράτορας), πρωτοασηκρήτις (γενικός γραμματεύς του κράτους) και συγκλητικός (βουλευτής).
Νωρίς προσελήφθη στα ανάκτορα και κατέλαβε μεγάλα αξιώματα στην αυλή του Θεοφίλου• έφθασε να γίνη πρωτοσπαθάριος (αρχηγός της φρουράς του αυτοκράτορας), πρωτοασηκρήτις (γενικός γραμματεύς του κράτους) και συγκλητικός (βουλευτής).
Αίφνης, σε ηλικία 47 ετών έγινε πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, σε μια δύσκολη περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Το ήθελε; Δεν το ήθελε. Αυτός αρεσκόταν στα βιβλία, στο σπουδαστήριο. Τον πήραν από 'κει λαϊκό να τον χειροτονήσουν. Όταν είδε ότι επιμένουν, δεν κοιμήθηκε όλη νύχτα. Έκλαιγε και έλεγε• Προτιμώ να πεθάνω παρά να γίνω. Όχι διότι περιφρονούσε το αξίωμα της Ιεροσύνης, αλλά διότι ήξερε πόσο δύσκολο είναι να σήκωση κανείς αυτή την ευθύνη, σε τέτοια μάλιστα εποχή. Τέλος όμως υπέκυψε. Χειροτονήθηκε μέσα σε μια βδομάδα- μοναχός την πρώτη ήμερα, έπειτα αναγνώστης, υποδιάκονος, διάκονος, πρεσβύτερος, και τέλος επίσκοπος και πατριάρχης την ήμερα των Χριστουγέννων του 857. Δεν υπερηφανεύτηκε κράτησε τον εαυτό του μετριόφρονα. Ήταν ταπεινός. Λέει ό βίος του ότι, όταν άκουγε ότι κάποιος αμάρτησε, έτρεχαν από τα μάτια του δάκρυα• νόμιζε ότι αμάρτησε αυτός ό ίδιος, και θρηνούσε και παρακαλούσε το Θεό να τον συχωρέσει.
Το ήθελε; Δεν το ήθελε. Αυτός αρεσκόταν στα βιβλία, στο σπουδαστήριο. Τον πήραν από 'κει λαϊκό να τον χειροτονήσουν. Όταν είδε ότι επιμένουν, δεν κοιμήθηκε όλη νύχτα. Έκλαιγε και έλεγε• Προτιμώ να πεθάνω παρά να γίνω. Όχι διότι περιφρονούσε το αξίωμα της Ιεροσύνης, αλλά διότι ήξερε πόσο δύσκολο είναι να σήκωση κανείς αυτή την ευθύνη, σε τέτοια μάλιστα εποχή. Τέλος όμως υπέκυψε. Χειροτονήθηκε μέσα σε μια βδομάδα- μοναχός την πρώτη ήμερα, έπειτα αναγνώστης, υποδιάκονος, διάκονος, πρεσβύτερος, και τέλος επίσκοπος και πατριάρχης την ήμερα των Χριστουγέννων του 857. Δεν υπερηφανεύτηκε κράτησε τον εαυτό του μετριόφρονα. Ήταν ταπεινός. Λέει ό βίος του ότι, όταν άκουγε ότι κάποιος αμάρτησε, έτρεχαν από τα μάτια του δάκρυα• νόμιζε ότι αμάρτησε αυτός ό ίδιος, και θρηνούσε και παρακαλούσε το Θεό να τον συχωρέσει.
Τέτοιος ήταν ό άγιος Φώτιος, γεμάτος αγάπη και στοργή για το ποίμνιο του. Άλλ' απέναντι στους εχθρούς της πίστεως ήτο λέων. Αγωνίστηκε εναντίον των διαφόρων αιρέσεων, και μάλιστα των εικονομάχων. 'Ήλεγξε πλουσίους πού ήταν άρπαγες και άδικοι. Τα 'βαλε με βασιλείς και αυτοκράτορες, κι αυτό του στοίχισε διωγμό.
Είχε εχθρούς. Ποιοι τον φάγανε; παπάδες, δεσποτάδες και καλόγεροι. Δεν υπέφεραν τη γλώσσα του. Αυτοί όλοι συμμάχησαν. Κατόρθωσαν και πήραν τους βασιλιάδες με το μέρος τους, και δυο φορές ό Ιερός Φώτιος πήγε στην εξορία. Πρώτη φορά το 867, επί Βασιλείου του Μακεδόνος, στη μονή της Σκέπης στα θρακικά παράλια του Βοσπόρου και δεν του επέτρεπαν να πάρει μαζί του κανέναν άλλο.
Εκείνο πού του κόστισε πολύ ήταν ότι δεν τον άφηναν να έχει κοντά του ούτε τα βιβλία, πού ήταν πάντα σύντροφοι του.
Τον καθαίρεσαν το 869.
Το 878 επανήλθε για δευτέρα φορά στον πατριαρχικό θρόνο. Και πάλι όμως τον εκθρόνισαν το 886, επί Λέοντος του Σοφού, και τον εξόρισαν σ ένα νησάκι κοντά στη Χαλκηδόνα, στη μονή της Ιέρειας.
Είχε εχθρούς. Ποιοι τον φάγανε; παπάδες, δεσποτάδες και καλόγεροι. Δεν υπέφεραν τη γλώσσα του. Αυτοί όλοι συμμάχησαν. Κατόρθωσαν και πήραν τους βασιλιάδες με το μέρος τους, και δυο φορές ό Ιερός Φώτιος πήγε στην εξορία. Πρώτη φορά το 867, επί Βασιλείου του Μακεδόνος, στη μονή της Σκέπης στα θρακικά παράλια του Βοσπόρου και δεν του επέτρεπαν να πάρει μαζί του κανέναν άλλο.
Εκείνο πού του κόστισε πολύ ήταν ότι δεν τον άφηναν να έχει κοντά του ούτε τα βιβλία, πού ήταν πάντα σύντροφοι του.
Τον καθαίρεσαν το 869.
Το 878 επανήλθε για δευτέρα φορά στον πατριαρχικό θρόνο. Και πάλι όμως τον εκθρόνισαν το 886, επί Λέοντος του Σοφού, και τον εξόρισαν σ ένα νησάκι κοντά στη Χαλκηδόνα, στη μονή της Ιέρειας.
Εκεί στην εξορία έκλεισε τα μάτια του στις 6 Φεβρουαρίου του 891.
Ό μέγας Φώτιος είπε το «όχι» εναντίον του πάπα, πού ήθελε να υπόταξη όλο τον κόσμο στην εξουσία του.
Αν είμαστε σήμερα ορθόδοξοι, το οφείλουμε στον ιερό Φώτιο.
Αν είμαστε σήμερα ορθόδοξοι, το οφείλουμε στον ιερό Φώτιο.
Οι παπικοί δέν θέλουν ν' ακούσουν το όνομα του• για μας τους ορθοδόξους είναι πρόμαχος της πίστεως, όπως ό Μέγας Αθανάσιος, όπως ό Μάρκος ό Ευγενικός και τόσοι άλλοι πατέρες.
Ό Ιερός Φώτιος, αγαπητοί μου, μας άφησε κάτι πολύτιμο, την Ορθοδοξία. Αυτός είναι ό μεγαλύτερος θησαυρός μας. Δεν το καταλαβαίνουμε, δεν το νιώθουμε. Κάποιος άγιος ασκητής των ήμερων μας είπε μια προφητεία• ότι εάν εξακολουθήσουμε να ζούμε όπως ζούμε, θα 'ρθη μέρα πού άλλοι θα 'ναι Φράγκοι, άλλοι προτεστάντες, άλλοι μασόνοι, άλλοι μαρξιστές και άθεοι, άλλοι σε διάφορες άλλες αιρέσεις και θρησκείες... Οί πολλοί δυστυχώς είναι αδιάφοροι. Ας αυξάνονται οί χιλιαστές Τι τους ενδιαφέρει; Γι' αυτά, σου λένε, ας φροντίσουν οι παπάδες και οι δεσποτάδες...
Δεν είναι έτσι. Είσαι ορθόδοξος Χριστιανός; πρέπει ν' αγωνιστής για την πίστη σου και να παρακαλείς το Θεό. Έχουμε χρέος. Πόσο κοπίασαν οί πατέρες και θυσιάστηκαν για την πίστη μας! Κ' εμείς σήμερα να γίνουμε μιμητέ τους. Όταν παρουσιαστή στο σπίτι σας αιρετικός και χτυπήσει την πόρτα, αμέσως να ειδοποιείτε τη μητρόπολη. Αιρετικοί και αλλόθρησκοι αποκτούν τώρα προνόμια• οί ορθόδοξοι θα γίνουμε Έλληνες δευτέρας κατηγορίας. Αυτοί βρίζουν Χριστό, θεό, Παναγία, όλα τα άγια, και δεν τους πειράζει κανένας• αν εσύ τους πεις κάτι και τους επίπληξης, αμέσως θα σε μηνύσουν ότι τους προσέβαλες. Ή πατρίδα μας έγινε ξέφραγο αμπέλι.
Πού είναι τώρα ό Μέγας Φώτιος, πού είναι ό Μάρκος ό Ευγενικός, πού είναι οι Βασίλειοι και Χρυσόστομοι, πού είναι οι μάρτυρες κ' οι ομολογηταί! Εμείς οί λίγοι, όσοι μείναμε και πιστεύουμε ακόμη, να ξυπνήσουμε κα! ν' αγωνιστούμε για την πίστη μας.
Προτιμότερο να σβήσει ό ήλιος παρά ή Ορθοδοξία. Ένας αρχαίος έλεγε• Θεέ μου, σ' ευχαριστώ πού δέ' μ' έκανες δέντρο, δέ' μ' έκανες ζώο τετράποδο, αλλά μ' έκανες άνθρωπο. Κ' ένας άλλος έλεγε• Σ' ευχαριστώ, Θεέ μου, διότι μ' έκανες Έλληνα. Εμείς πρέπει να ευχαριστούμε το Θεό, γιατί γεννηθήκαμε ορθόδοξοι.
Είθε ό Θεός δια πρεσβειών της Υπεραγίας Θεοτόκου, του Αγίου Μάρκου του Ευγενικού και του Αγίου Φωτίου να μας ελεήσει και να μας σώσει' αμήν.
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία, ή οποία έγινε στον ί. ναό Άγιου Παντελεήμονος Φλωρίνης
την 7 προς 8-2-1986 με άλλο τίτλο. Καταγραφή και σύντμησης 5-2-2005
Ἀπολυτίκιον Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Τῆς σοφίας ἐκφάντωρ λαμπρὸς γενόμενος, Ὀρθοδοξίας ἐδείχθης θεοπαγὴς προμαχών, τῶν Πατέρων καλλονὴ Φώτιε μέγιστε· οὐ γὰρ αἱρέσεων δεινῶν, στηλιτεύεις τὴν ὀφρύν, Ἑῴας τὸ θεῖον σέλας, τῆς Ἐκκλησίας λαμπρότης, ἣν διατήρει Πάτερ ἄσειστον.
Κοντάκιον Ἦχος πλ. δ’. Τῇ ὑπερμάχῳ.
Τῆς Ἐκκλησίας ὁ φωστὴρ ὁ τηλαυγέστατοςΚαὶ ὀρθοδόξων ὁδηγὸς ὁ ἐνθεώτατος
Στεφανούσθω νῦν τοῖς ἄνθεσι τῶν ᾀσμάτων.
Ἡ θεοφθόγγος κιθάρα ἡ τοῦ Πνεύματος,
Ὁ στερρότατος αἱρέσεων ἀντίπαλος
Ὧ καὶ κράζομεν, χαῖρε πάντιμε Φώτιε.
Μεγαλυνάριον.
Χαίροις ὀρθοδόξων φωταγωγέ, καὶ τῆς Ἐκκλησίας, νυμφοστόλε καὶ ὁδηγέ· χαίροις κακοδόξων, ἡ δίστομος ῥομφαία, ὦ Φώτιε τρισμάκαρ, ῥητόρων ἔξοχε.